تحلیل نظریه خودآیینی کانت بر مبنای مضامین ولایت پذیری در قرآن و صحیفه سجادیه
- سال انتشار: 1403
- محل انتشار: فصلنامه حکمت اسلامی، دوره: 11، شماره: 43
- کد COI اختصاصی: JR_FHI-11-43_005
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 87
نویسندگان
دانشجوی دکترای تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم قم
استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم دانشکده مشهد
دانشجوی دکترای فلسفه دانشگاه رضوی
چکیده
در باب انگیزه فعل اخلاقی انسان، سه حالت متصور است. اینکه رفتار اخلاقی برآمده از کشش و حکمی از درون خود فرد باشد یا عامل بیرونی، به نام خودآئینی و دگرآئینی موسوم شده است؛ لکن حالت سومی به نام ولایت پذیری الهی مطرح است که علاوه بر کفایت انسان از خودآیینی، او را از بند دگرآیینی نجات می دهد و «ولایت آیین» می کند. کانت، صاحب نظریه «خودآئینی» است که با غایت انگاری انسان، او را محور قرار داده و معتقد به استقلال و آزادی فی نفسه عقل و اراده نسبت به هر نظام علت و معلولی است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-انتقادی بر مبنای مضامین ولایت پذیری در قرآن و صحیفه سجادیه به تحلیل این نظریه پرداخته است تا اشتراک و افتراق نظریه خودآیینی کانت با دیدگاه ولایت پذیری و ولایت آیینی قرآنی را نمایان سازد. حاصل این کاوش نشان داد هر دو دیدگاه، انگیزه های درونی مغایر با عقل و تقابل با سیطره عوامل بیرونی غیر خدا را رد می کنند. اما موارد افتراق این نظریه با مضامین ولایت پذیری شامل باور به کفایت و حجیت اراده عقلانی، فردگرایی و ارجحیت بخشی به فهم خود، القای تعدد و تکثر مسیرهای اخلاقی، نادیده انگاری و نفی مضامین ولایت پذیری و امتناع تحقق خارجی خودآیینی به معنای واقعی است. در باب انگیزه فعل اخلاقی انسان، سه حالت متصور است. اینکه رفتار اخلاقی برآمده از کشش و حکمی از درون خود فرد باشد یا عامل بیرونی، به نام خودآئینی و دگرآئینی موسوم شده است؛ لکن حالت سومی به نام ولایت پذیری الهی مطرح است که علاوه بر کفایت انسان از خودآیینی، او را از بند دگرآیینی نجات می دهد و «ولایت آیین» می کند. کانت، صاحب نظریه «خودآئینی» است که با غایت انگاری انسان، او را محور قرار داده و معتقد به استقلال و آزادی فی نفسه عقل و اراده نسبت به هر نظام علت و معلولی است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-انتقادی بر مبنای مضامین ولایت پذیری در قرآن و صحیفه سجادیه به تحلیل این نظریه پرداخته است تا اشتراک و افتراق نظریه خودآیینی کانت با دیدگاه ولایت پذیری و ولایت آیینی قرآنی را نمایان سازد. حاصل این کاوش نشان داد هر دو دیدگاه، انگیزه های درونی مغایر با عقل و تقابل با سیطره عوامل بیرونی غیر خدا را رد می کنند. اما موارد افتراق این نظریه با مضامین ولایت پذیری شامل باور به کفایت و حجیت اراده عقلانی، فردگرایی و ارجحیت بخشی به فهم خود، القای تعدد و تکثر مسیرهای اخلاقی، نادیده انگاری و نفی مضامین ولایت پذیری و امتناع تحقق خارجی خودآیینی به معنای واقعی است.کلیدواژه ها
ولایت پذیری, خودآیینی, کانت, قرآن, صحیفه سجادیه, انگیزه فعل اخلاقیاطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.