واکاوی ابزارهای انسجام بخش در بوستان سعدی و تاثیر زیبایی شناختی آن در چارچوب نظریه نقشگرای نظام مند هلیدی
- سال انتشار: 1403
- محل انتشار: مجله مطالعات زبانی و بلاغی، دوره: 15، شماره: 38
- کد COI اختصاصی: JR_RHET-15-38_010
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 88
نویسندگان
استادیار زبان شناسی، دانشکده علوم انسانی، مجتمع آموزش عالی گناباد، گناباد، ایران.
چکیده
نظریه انسجام هلیدی از نظریههای مهم زبان شناسی نقشگرا است که به صورت گسترده، در تحلیل متون مختلف ادبی به کار گماشته شده است. در این نظریه، ارتباط معنایی، دستوری، لفظی و منطقی موجب شکلگیری انسجام در متن گشته و انسجام متن، به زیرمقولههای کلان دستوری، واژگانی و پیوندی طبقهبندی میشود. انسجام دستوری، شامل عواملی همچون ارجاع، جانشینی و حذف است؛ درحالی که دو زیرمقوله کلان بازآیی و باهمآیی، شکلدهنده انسجام واژگانی هستند. هنر کلامی شیخ اجل بهگونهای است که نه معنا را فدای لفظ میکند و نه لفظ را فدای معنا. تسلط شاعر بر ظرافتهای واژگانی و دستوری ادب پارسی و بهرهگیری متناسب، هنرمندانه و بجا از آنها، شعر او را متمایز ساخته است. جستجوی حاضر، با اتخاذ روش توصیفی - تحلیلی و انتخاب یکی از حکایتهای مشهور منظوم سعدی (روباه و درویش) از بوستان، به تحلیل شیوه بهرهگیری از تمهیدات انسجامبخش در سه لایه بنیادین زبانی، در چارچوب نظریه انسجام هلیدی و حسن پرداخته است. گرچه از دیرباز، پژوهشگران مختلف در موضوع منسجم بودن غزل سعدی، همنظرند، اما دلیل منسجم بودن حکایات منظوم بوستان شیخ اجل از دریچه رهیافت علمی زبان شناختی نقش گرا، کمتر مورد مداقه قرار گرفته است. از این روی، مسئله اصلی پژوهش این بود که ابزارهای انسجامبخش واژگانی، دستوری و پیوندی، چگونه در شعر او مورد استفاده قرار گرفتند و تاکید شاعر بر استفاده از کدام نوع از ابزارهای انسجامبخش بوده است. نتایج، موید آنست که سعدی به شکل گسترده و متنوعی از ابزارهای انسجامبخش در حکایت منظوم خویش استفاده کرده است و از این رهگذر، بهرهگیری از ابزارهای انسجامبخش واژگانی در شعر او برجستگی بیشتری دارد. در میان تمهیدات انسجامبخش دستوری نیز، شاعر بر ابزار انسجامبخش ارجاع و پس از آن حذف، اهتمام بیشتری دارد. افزون بر آن، بهرهگیری هنرمندانه شاعر از تمهیدات انسجامبخش واژگانی بهویژه تکرار و صورتهای مختلف آن از یکسو و باهمآیی واژگانی از سویی دیگر، موجب زیبایی هر چه بیشتر کلام شاعر گشته و به تاثیرگذاری هرچه بیشتر سخن او و انتقال بهتر مفاهیم کمک کرده است؛ آنگونه که لفظ، به شکل موثری در خدمت معنا گمارده شده است. در میان تمهیدات انسجامبخش پیوندی نیز، انواع افزایشی و علی، در زمره برجستهترین عناصر زبانی قرار داشتند. این نتیجهگیری، منطبق با ویژگیهای سبکی شعر سعدی است؛ چراکه سادگی، روانی، زیبایی کلمه و خوشآهنگی، ویژگیهای بارز اینگونه از سبک عراقی است؛ بنابراین، از منظر کاربردی، نظریه هلیدی، نظریه مناسبی درجهت شناساندن ابزارهای انسجامبخش در متون فاخر منظوم و منثور ادب پارسی مانند بوستان، قلمداد گشته و شاید بتوان بر پایه شیوه به کارگیری ابزارهای انسجامبخش ازسوی شاعران و مفاخر ادبی مختلف، از بعد معنا، به ساماندهی اندیشه و اصالت فکر آنان و از بعد لفظ نیز، به شیوههای منحصربه فرد کلامی و بیانی هر شاعر پی برد.کلیدواژه ها
بوستان سعدی, نظریه انسجام, دستور نقشی, تمهیدات انسجام بخشاطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.