تبیین اثرگذاری عوامل مصنوع شهر در الگوی فضایی و تراکم آلاینده های شهر تهران

تهران یکی از آلوده ­ترین شهرهای دنیا است. آلودگی هوا به دلایل مختلف، ازجمله تمرکزگرایی، افزایش ترافیک، مکان­یابی ناصحیح الگوی فضایی کاربری­ها، مصرف سوخت­های فسیلی، عدم وجود مقررات و ضوابط به منظور محدود ساختن مناطق صنعتی و ناپیروی مقررات زیست ­محیطی به وجود آمده و بعضا بر اثر بعضی عوامل اقلیمی شدت می یابند. در این پژوهش، هدف ارتباط ­سنجی عوامل مصنوع شهری با آلودگی هوای شهر تهران و یافتن درجه اهمیت هر یک از آن­ها است. تکنیک­های مورد نظر بر پایه داده­های رادار نشان می­دهد که الگوی فیزیکی و پیامدهای نظام برنامه ­ریزی شهری در آلایندگی هوای شهر تهران بسیار تاثیر گذار است. در این ارتباط ضریب همبستگی الگوی محیط ارتفاعی ساخت و سازها (بعد سوم شهر) و آلودگی هوای تهران ۸۶/۰ محاسبه گردید. به بیان دیگر درصورت برنامه ­ریزی مناسب یا وجود امکان اصلاح ساختار بعد سوم، می­توان آلودگی هوای شهر تهران را به میزان زیادی کنترل و تعدیل کرد. مستند بر یافته­ های تحقیق از لحاظ کاربری­های شهری، صنایع، تجاری، حمل و نقل، سازمان­ها و ادارات و مراکز بهداشتی و درمانی با الگوی فضایی آلاینده­های ذرات معلق ۲.۵ میکرونی و مونواکسید کربن منطبق بوده و بیشترین ضریب تعیین را با الگوی فضایی آلودگی هوای شهر تهران داشته ­اند. در بحث ترافیک، شاخص گره ­گاه­های ترافیک با الگوی فضایی آلاینده ذرات معلق ۲.۵ میکرونی بیشترین انطباق را داشته اند؛ در محدوده خطرناک و خیلی ناسالم الگوی فضایی آلودگی هوای شهر تهران، تعداد زیادی گره­گاه ترافیکی با مسافت کم نسبت به هم موجود می باشند که در نهایت این گره ­گاه­ها در کنار هم در بعضی از نقاط شهر کانال­های ترافیکی را شکل داده­اند. نتایج مدل کرنل نشان می­دهد که با شناسایی این کانال­ها و مدیریت ترافیک شهری می­توان تاحد زیادی آلودگی­ مرتبط را تعدیل کرد. به علت امکان­پذیر نبودن تعدیل یا از بین بردن عوامل جبری ایجاد یا تشدید آلودگی هوا، می­توان با تغییر در الگوی مدیریت کلان شهری و برنامه ­ریزی شهری، با حفظ یا تغییر در ساختارها –کارکردها، محیط مصنوع شهر تهران را به سمت الگوی زیست محیطی مناسب هدایت کرد.

کلیدواژه ها:

Urban morphology ، air pollution ، spatial pattern ، land use ، Tehran. ، مورفولوژی شهری ، آلودگی هوا ، الگوی مکانی ، گره گاه های ترافیکی ، کاربری اراضی ، تهران.