جلیل مسعودی فر - دانشگاه پیام نور بجنورد

قرن هشتم دوره نزدیکی و هماهنگی بیشتر تصوف و تشیع است. تمایلات شیعی در میان عارفان موجب گسترش مبارزات عدالتخواهانه شده، و به تشکیل نهضتهای اجتماعی از قبیل سربداران منجر می شود. سوال پژوهش این است که خانقاه و خانقاه نشینی در اوضاع اجتماعی قرن هشتم چه تاثیراتی دارد. این مقاله به بررسی نقش اجتماعی خانقاه در قرن هشتم و پیدایش سلسله های تصوف و نهضتهای اجتماعی برخاسته از آن می پردازد.  روش تحقیق، توصیفی و بر مطالعات کتابخانه ای مبتنی است. نتیجه تحقیق به اختصار این است که در قرن هشتم، مبارزه مستقیم با حاکمان و ادعای تشکیل حکومتهای مردمی در میان صوفیان رشد چشمگیری دارد. سلسله های شیعی چون سربداران، موفق به تشکیل حکومت می شوند و پیروان صفی الدین اردبیلی و شاه نعمت الله ولی در صحنه های اجتماعی حضور پررنگتری می یابند و از خشونت و وحشی گری حاکمان قدری می کاهند و برای کاهش آلام مردم تلاش می کنند. در این قرن دروغ و تزویر و ریا در همه طبقات اجتماعی رواج دارد. صوفیان و خانقاه آنان نیز از این مفاسد در امان نیست.

Keywords: Mysticism and Sufism, Hermitage and Dervishes, Social Role of Sufism, Criticism, Sufism in ۸th Century, کلیدواژه ها: عرفان و تصوف, خانقاه و خانقاه نشینی, نقش اجتماعی تصوف, نقد خانقاه, تصوف در قرن هشتم