عایشه عطائی پده - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران
سیدعلی سراج - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران

تاریخ بیهقی اثر ابوالفضل بیهقی، دبیر رسایل سلطان مسعود غزنوی و تاریخ عالم آرای عباسی، تالیف اسکندربیگ ترکمان، منشی دربار شاه عباس اول، از آثار برجسته دوره غزنویان و صفویان است. نویسندگان سعی بر نگارش تاریخی بر پایه صدق و راستی داشتند. از آن جا که هردو نویسنده، خود شاهد وقایع بودند، در شیوه روایت تاریخ از روش تاریخ نویسی تحلیلی یا علمی استفاده کرده اند؛ چنان که هر دو نویسنده در روایت تاریخ به بررسی حوادث و پیداکردن علت ها و نقد و تشویق اشخاص پرداخته اند و حوادث زمان خود را به روشنی بیان کرده اند. در پژوهش حاضر با روش تحلیل محتوای کیفی به بررسی و مقایسه وجوه تشابه و تمایز بیهقی و اسکندربیگ منشی در روش تاریخ نگاری پرداخته شده است. یافته های پژوهش حاصل از کاربست روش تاریخ نگاری در تاریخ بیهقی و تاریخ عالم آرای عباسی حاکی از شباهت های متعدد شامل دغدغه صحت تاریخ، نوع تاریخ نگاری، سبک نثر، استشهاد به آیات و احادیث، امثال و اصطلاحات، بهره گیری از روش داستان گویی، جابه جایی وقایع، نگاه جامعه شناسانه، جبرگرایی در روایت تاریخ، پند و عبرت در تاریخ نگاری هر دو نویسنده است. در همه این موارد اسکندربیگ منشی از شیوه تاریخ نویسی ابوالفضل بیهقی پیروی کرده است؛ اما باوجود شباهت های ذکر شده، مواردی نظیر توصیف، نگاه بی طرفانه در روایت تاریخ، بهره گیری از شیوه داستان پردازی و نوآوری در پایان بندی ماجراها، سادگی و روانی نثر وجوه متمایز تاریخ بیهقی نسبت به تاریخ عالم آرای عباسی است.

تاریخ بیهقی، تاریخ عالم آرای عباسی، تاریخ نگاری، اسکندربیگ ترکمان، روایت.