وکیل الدوله یا وکیل الرعایا؛ پژوهشی در باب لقب کریم خان زند
- سال انتشار: 1403
- محل انتشار: فصلنامه پژوهش های علوم تاریخی، دوره: 16، شماره: 1
- کد COI اختصاصی: JR_JHSS-16-1_006
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 174
نویسندگان
دانشجوی دکتری تاریخ، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران،
دانشیار گروه تاریخ دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران،
چکیده
کریمخان زند یکی از برجسته ترین اشخاصی است که پس از مرگ نادرشاه افشار توانست حکومت خود را بر بخش های مهمی از ایران تثبیت کند. درباره رفتار و منش او داستان های بسیاری در منابع مختلف نقل شده است که یکی از مهم ترین این نقل قول ها پیرامون لقب کریم خان زند، یعنی «وکیل الرعایا» است. بعدها بسیاری از پژوهشگران در پاسخ به چرایی انتساب این لقب به کریمخان زند دلایل بسیاری گفتهاند که این دلایل با اسناد و منابع تاریخی و علاوه بر آن، با بافت سیاسی و اجتماعی جامعه پیشامشروطه ایران تطابق ندارد. از این رو پرسش اصلی این پژوهش آن است که لقب «وکیل الرعایا» در چه زمانی برای کریمخان به کار رفته و عوامل موثر بر کاربرد آن چیست؟ این پژوهش با رویکردی توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر تحلیل محتوای متن اسناد و مطالعه انتقادی منابع تاریخی دوره زندیه و قاجاریه به پاسخگویی این پرسشها می پردازد. یافتههای این پژوهش نشان می دهد که لقب وکیل الرعایا در منابع هم عصر کریمخان بازتابی ندارد و کریم خان زند نیز پس از شکست مدعیان، خود را وکیلالدوله اسماعیل سوم میدانست. نخستین بار کوهمره در ذیل مجمل التواریخ به دلیل علاقه به وی از کریم خان با لقب وکیل الرعایا یاد میکند که نگارش این ذیل، متاخر از زمانه کریم خان است. از طرفی آنچه مشخص است، بسیاری از پژوهشگران اطلاق لقب وکیل الرعایا برای کریم خان را دلیلی بر وجود نوعی رابطه سیاسی بین او و مردم می شمارند که ویژگی بارز نظم سیاسی دوران مدرن است؛ اما با توجه به اسناد و مدارک موجود می توان گفت که چنین برداشتی نمی تواند نمایانگر نوع رابطه مردم و حاکم در دوران زندیه باشد؛ زیرا با انقلاب مشروطه بود که ایرانیان توانستند نظم سیاسی قدمایی را کنار زده و نظم جدیدی مبتنی بر نمایندگی را در ایران اجرا کنند. بر این اساس می توان گفت که علاوه بر اسناد و مدارک تاریخی، ساختار سیاسی ایران در دوره زندیه نیز نمی توانست جایگاهی برای وجود چنین رابطه ای باشدکلیدواژه ها
کریم خان زند, وکیل الدوله, وکیل الرعایا, وکیل السلطنه, وکیلاطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.