مروری بر آسیب ها و تجربیات حاصل از حوادث مهم در سدهای بتنی

سدهای بزرگ سازههایی هستند که به عنوان سرمایه های ملی به حساب آمده و وقوع حادثه در آنها می تواند به لحاظ جانی ، مالی و اجتماعی فاجعه بار باشد. اکثر سدهای بزرگ بتنی از حدود یک قرن پیش به تدریج ساخته شدهاند. بسیاری از آنها بدون شناخت کافی از شرایط پی و تکیه گاه، بدون درک لازم از فرآیند بارها و شرایط محیطی محتمل در طراحی و یا نهایتا با فرضیات نادرست درباره رفتار مصالح و سیستم سازهای بنا شدهاند. از آنجا که ضعف بتن غیرمسلح مصرفی در بدنه اصلی سدهای بتنی در شرایط کششی و برشی باعث ایجاد ترکهای ترد و ناگهانی با ابعاد بزرگ می گردد، ترکیب حوادث مختلف می تواند سناریوی نگران کننده ای را به صورت تدریجی و یا ناگهانی رقم زده و تهدید جدی برای ایمنی سیستم سد و مخزن ایجاد کند. حتی دانش و فناوری امروزی نیز احتمال خطا و یا عدم قطعیت های ناخواسته را در رفتار این سازههای استراتژیک نفی نمی کند. به همین جهت به عنوان یک روش مدیریت ریسک ، مطالعه رخدادهای گذشته و حوادث کوچک و بزرگ در بررسی و ارزیابی سیستم های سدهای بزرگ اهمیت فراوان یافت . با مطالعات سیستمی و یا موردی درباره رفتار و فرآیندهای دوره خدمت این سیستم ها می توان امید به بالا بردن شناخت عمیق از رفتار سیستم سد-مخزن-پی داشت ، تا بدین ترتیب امکان پیشگیری از حوادث در وضعیت های مشابه وجود داشته باشد. هدف از این مطالعه بررسی مهم ترین آسیب های تاریخی وارد شده به سدهای بزرگ بتنی و تحلیل عوامل موثر در حادثه و ابعاد مختلف هر یک از این آسیب ها است . در اکثر موارد رخداد این حوادث، نمی توان تنها یک عامل را دلیل بروز آسیب عمده به یک سد دانست ومعمولا علت وقوع آسیب عمده و یا شکست در یک سد بتنی ، مجموعه ای از عوامل هستند که در تعامل با هم و یا به صورت سلسله ای و زنجیروار باعث وقوع خرابی اصلی می گردند. به طور کلی بر اساس حوادث و پژوهش های گذشته مشخص می شود که اگرچه عواملی نظیر ضعف کلی پی ، مکانیزمهای پیش بینی نشده ناشی از کاستی های زمین شناسی یا ژئوتکنیکی درون پی و تکیه گاه، مشکلات ناشی از بارهای پیچیده حرارتی ، تراوش و زلزله های با ویژگی های پیش بینی نشده به عنوان شایع ترین علل وقوع حوادث سنگین شناخته می شوند، لیکن آنچه در اکثر موارد شرایط فعال شدن این عوامل را فراهم می کند خطاهای انسانی ناشی از عدم شناخت کافی از سیستم و یا جهل نسبت به دانش قابل دسترس یا تصمیم گیری مدیریتی غیر فنی است . این خطاها در مرحله طراحی ، اجرا و بهرهبرداری فرصت لازم را برای تاثیرعوامل فیزیکی فوق فراهم می کند. نکته آخر آنکه اکثر حوادث بزرگ مربوط به سالهای اولیه عمر سد، و به ویژه مربوط به زمان اولین آبگیری مخزن است ، که اهمیت توجه به اقدام تدریجی گام به گام و رعایت قوانین سخت گیرانه رفتارسنجی را در این دوره زمانی به عنوان یک ضرورت مطلق تداعی می کند.

کلیدواژه ها:

سد بتنی ، شکست سد ، آسیب سازهای ، عامل آسیب ، خطای انسانی ، عدم قطعیت