احسان حق جو - کارشناس ارشد و عضو باشگاه پژوهشگران جوان، اصلاح نباتات، دانشگاه آزاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه، ایران
سیدحسین صباغ پور - دانشیار و رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، اصلاح نباتات، همدان، ایران
اکبر شعبانی - عضو هیئت علمی بخش حبوبات مرکز تحقیقات کشاروزی دیم سرارود، اصلاح نباتات، کرمانشاه، ایران
مهدی بی ریا - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، اهواز، ایران

خشکی یکی از رایج ترین عوامل محیطی زیان آور می باشد که باعث محدود شدن تولیدات گیاهی در قسمت های مختلف دنیا، به خصوص ایران به عنوان کشوری خشک و نیمه خشک، شده است. حدود 95 درصد کشت نخود تحت شرایط دیم کاری در ایران انجام می گیرد. بدین منظور آزمایشی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم سرارود در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار بر روی 15 ژنوتیپ در دو محیط بدون تنش و تنش خشکی اجرا گردید. در طول فصل رشد و بعد از برداشت از صفات فنولوژی، مورفولوژی و فیزیولوژی یادداشت برداری به عمل آمد. نتایج تجزیه واریانس در شرایط بدون تنش و تنش اختلاف معنی داری را در سطوح احتمال 5% و 1% برای عملکرد دانه و سایر صفات تحت بررسی نشان داد. این بیانگر وجود تنوع ژنتیکی برای صفات فوق در بین ارقام بود که می توان از این تنوع در پیشبرد اهداف اصلاحی و برنامه های اصلاحی بهره جست. رقم بیونیج در شرایط بدون تنش و تنش از بیشترین و کمترین (بترتیب 1661 و 1065 کیلوگرم در هکتار) عملکرد دانه برخوردار بود. در تجزیه به عاملها در شرایط تنش خشکی پنج عامل استخراج شد، پنج عامل اول 87/72% کل واریانس را توجیه کرد، که سهم عوامل اول تا پنجم به ترتیب 37/463%، 19/562%، 14/202%، 10/043 و 6/449% بود. عامل اول بهره وری، عامل دوم توان آبی، عامل سوم شاخصهای مقاومت به خشکی، عامل چهارم کیفیت دانه و عامل پنجم حساسیت به خشکی نامگذاری گردید. تجزیه به عاملها نشان داد علاوه بر اجزای عملکرد، عملکرد به فعالیت ساختارهای فتوسنتزی نیز مربوط است و صفات فنولوژیک که نقش اساسی در فتوسنتز گیاه و در نهایت عملکرد دارند، در مجموعه ی اجزای عملکرد به حساب می آیند. نهایتاً با توجه به نتایج بدست آمده رقم محلی بیونیج در هر دو شرایط بدون تنش و تنش عملکرد اقتصادی می دهد ولی به دلیل حساسیت به بیماری برق زدگی قابل توصیه برای کشت نمی باد. ولی FLIP98-131 را به دلیل دارا بودن عملکرد دانه بالا و اقتصادی در هر دو شرایط بدون تنش و تنش قابل کشت و توصیه می باشد.

تنش خشکی، تحلیل عاملی، شاخص های مقاومت به خشکی، نخود