رقیه رستم پور - استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران
زهرا فرید - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

مرثیه خوانی یا مداحی نوعی هنر مذهبی است و لازمه آن شناخت کامل ائمه و اهل بیت (ع) و آگاهی از اهداف رسالت آن ها و نیز اطلاع کافی از شرایط سیاسی و اجتماعی مسلمانان و بخصوص شیعیان است. از آنجا که در هر دوره شرایط جامعه و افکار مردم تغییر می یابد، مداحی ها و مرثیه ها نیز با توجه به این تغییرات چه از لحاظ شکلی و چه درونمایه تغییر می کنند. در تاریخ معاصر کشور عراق مدح اهل بیت (ع) بخصوص عزاداری امام حسین (ع) به دو دوره حکومت صدام و بعد از آن برمی گردد. چرا که قبل از ۲۰۰۳ یعنی زمان سقوط صدام، مداحی ها به طور مخفیانه و محدود انجام می شد؛ ولی بعد از آن نوحه خوانی ابعاد بسیار وسیع و متنوعی پیدا کرد و در سبک و نحوه اجرا و مضامین دچار تحول شد. همچنین اقبال عمومی به این مرثیه ها چه در عراق و چه در بین شیعیان دیگر کشورها وسعت چشمگیری یافت. این مقاله بر آن است تا با بررسی سبک و درونمایه اشعار مداحی های جدید، به شناختی از تحولات بوجود آمده در آن ها دست یابد. نتایج پژوهش نشان می دهد از لحاظ سبک و اجرا، نوحه ها از موسیقی پیچیده تر و سنگین تری نسبت به قبل برخوردار شده اند. همچنین استفاده از تکنولوژی نوین در ضبط و اجرا، از تغییرات ایجاد شده در این زمینه است. از لحاظ درونمایه نیز با توجه به گسترش آزادی های سیاسی در عراق، مداحی ها از مضامین سیاسی بیشتری برخوردار شده اند. استفاده وسیع از تصاویر و تشبیهات بخصوص استفاده از صنعت تشخیص، همچنین توجه به ابعاد مختلف شخصیتی زنان حاضر در واقعه عاشورا بخصوص حضرت زینب (س) و انعکاس راه پیمایی اربعین در اشعار و توجه به ابعاد بین المللی واقعه عاشورا و نیز استفاده بیشتر از نمادهای عاشورایی در این اشعار، از مهمترین دستاوردهای این پژوهش است.

شعر دینی، امام حسین(ع)، نوحه خوانی عراقی، مجالس عزای حسینی، نماد عاشورایی