سیلیسی شدن در نهشته های کربناته ائوسن جنوب خاور نیزار قم
- سال انتشار: 1403
- محل انتشار: فصلنامه پژوهش های دانش زمین، دوره: 15، شماره: 3
- کد COI اختصاصی: JR_ESRJ-15-3_003
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 101
نویسندگان
مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران، تهران، ایران
مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران، تهران، ایران
گروه زمین شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
گروه زمین شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران، ایران
چکیده
مقدمه نهشتههای ائوسن در منطقه مورد مطالعه از توالی ضخیمی از سنگهای پیروکلاستیک، آتشفشانی و رسوبی تشکیل شده است (Hajian, ۱۹۷۰). در این پژوهش نهشته های کربناته متعلق به واحد سنگی E۵ در منطقه تخت چکاب (جنوب خاور نیزار) مورد بررسی قرار گرفته که بهطور عمده از توف، سنگ های رسوبی و همچنین ریولیت تشکیل شده است. برحسب مطالعات (Hajian, ۱۹۷۰) نهشتههای ائوسن به ۶ واحد سنگی غیر رسمی (E۱ تا E۶) تقسیم شده است، بهطوری که واحد E۱ به ایپرزین- لوتسین و واحد E۶ به پریابونین نسبت داده شده است. مواد و روشها به منظور شناسایی فرآیندهای دیاژنتیکی موثر در این نهشته ها، یک برش چینه شناسی در تاقدیس تخت چکاب در ۳۵ کیلومتری شمال دلیجان انتخاب و مطالعه شده است. در این راستا تعداد ۸۷ مقطع نازک آماده و مطالعه شده است. نتایج و بحث آلوکم های عمده تشکیل دهنده واحد سنگی کربناته E۵ از اجزای اسکلتی روزن داران کف زی (Nummulitidae and Discocyclinidae) و مقداری پلانکتون، دوکفه ای ها، شکم پایان و به میزان کمتر سرپولید، بریوزوئر، جلبک قرمز و گاه خرچنگ و مرجان تشکیل شده اند). نمونهها یا سنگ آهکهای هیبرید در نمونه های مورد مطالعه از اجزای کربناته درون حوضه ای، اجزای تخریبی برون حوضه ای و خاکسترها و قطعات آتشفشانی تشکیل شده اند. مطالعه پتروگرافی نهشتههای مورد مطالعه بیانگر آن هست که این نهشتهها به شدت تحتتاثیر فرآیندهای دیاژنتیکی قرار گرفتهاند و منجر به ایجاد و یا از بین رفتن تخلخل شدهاند. از فرآیندهای دیاژنتیکی که در محیط تدفینی بر روی نهشته های کربناته ائوسن تاثیر نموده است، فرآیند فشردگی است که منجر به آرایش نزدیک تر دانه ها، تغییر شکل و گاه شکستگی بایوکلاست ها شده است. ایجاد مرزهای مضرس بین دانه ها و همچنین استیلولیت از نشانههای تراکم شیمیایی در نهشتههای مورد مطالعه است. بارزترین پدیده دیاژنتیکی در نهشتههای مورد مطالعه فرآیند سیلیسی شدن است. براساس بررسی نمونه ها، انواع سیلیس دیاژنتیکی شامل کلسدونی، میکروکوارتز و مگاکوارتز شناسایی شده است که به صورت ثانویه و جانشینی ایجاد شده اند. این فرآیند به دو صورت انتخابی و غیر انتخابی در برخی از نمونه رخ داده است. سیلیس جانشینی به صورت انتخابی در پوسته فسیل ها ایجاد شده است و سیمان سیلیسی پر کننده حفرات در خلل و فرج رسوبات به ویژه در تخلخل های درون دانه ای دیده می شود. فرآیند جانشینی سیلیس از نوع کلسدونی در بایوکلاست ها، در دو نوع بافت جانشینی اسفرولیتی و جانشینی کنترل شده صورت گرفته است. در جانشینی اسفرولیتی، رشته های کالسدونی دارای آرایش شعاعی هستند و از ساختمان میکروسکوپی صدف (Microstructure) و جهت یافتگی آن تبعیت نمی کند. در جانشینی کنترل شده، نحوه قرارگیری و آرایش فیبرهای کلسدونی از ساختمان میکروسکوپی پوسته تبعیت می کنند و جهت یافتگی ترجیحی منطبق با ساختمان میکروسکوپی صدف را نشان می دهند. کوارتز میکروکریستالین دارای بلورهای هم بعد، با قطری کم تر از ۲۰ میکرون هستند (Maliva and Siever, ۱۹۸۸) . در برخی از بایوکلاست ها، کوارتز میکروکریستالین به صورت سیلیس جانشینی ایجاد شده است. این فرآیند در برخی از بایوکلاست ها مانند Assilina و Nummulites مشاهده شده است. بلورهای مگاکوارتز بهطور عمده از نوع سیمان بین دانه ای و سیمان درون دانه ای است که از این میان سیمان درون دانه ای گسترش بیشتری دارد. مطالعه میکروسکوپی مقاطع نازک نشان می دهد که سیلیسی شدن انتخابی در بین بایوکلاست ها، بیشترین تاثیر را در پوسته Assilina و Nummulites و نیز استراها داشته است. مطالعات انجام شده بیانگر آن است که سیلیسی شدن در گونه های مختلف جنس Nummulites نیز به صورت متفاوت عمل نموده است، بهطوری که این پدیده در گونه هایی با پوسته های بزرگ تر بسیار متداول تر از گونه های با پوسته های کوچک تر است. بیشترین میزان سیلیسی شدن در روزن داران با پوسته هیالین دیده می شود، اما این پدیده در روزن داران با پوسته های پورسلانوز مشاهده نشده است. تاثیر این فرآیند در بین روزن داران با پوسته هیالین نیز متفاوت است، به نحوی که بیشترین سیلیسی شدن در جنس های Assilina و Nummulites دیده می شود، اما در برخی از قبیل Discocyclina، Actinocyclina و Asetrocyclina این فرآیند تاثیر نکرده و یا به صورت نادر به مقدار بسیار جزئی تاثیر کرده است. سیلیس مورد نیاز جهت پدیده سیلیسی شدن از دو منشا آلی و یا آتشفشانی تامین می شود (Robertson, ۱۹۷۷). بسیاری از محققین تمرکز سیلیس در آب های روزنه ای رسوبات را ناشی از انحلال اپال با منشا زیستی (Scholle and Ulmer-Scholle, ۲۰۰۳; Chang et al, ۲۰۱۸) و یا شیشه آتشفشانی می دانند و از سویی دیگر برخی نیز دگرسان شدن کانی های رسی را منشا احتمالی دیگر برای این مسئله در نظر گرفته اند (Nobel and Van Stempvoort, ۱۹۸۹). با توجه به مقدار ناچیز فسیل های با پوسته سیلیسی به ویژه رادیولر و سوزن های سیلیسی اسفنج در نهشته های مورد مطالعه، نمی توان منشا آلی برای پدیده سیلیسی شدن در نظر گرفت، بنابراین سیلیس مورد نیاز جهت پدیده سیلیسی شدن در مناطق مورد مطالعه از منشا آتشفشانی تامین شده است (Okhravi and Mobasheri, ۱۹۹۸). نتیجه گیری نهشته های کربناته متعلق به واحد سنگی E۵ بهطور عمده از سنگ آهک، سنگ آهک توفی و مارن تشکیل شده است. این نهشته ها در برخی از افق ها به صورت سنگ آهک های هیبرید می باشند. فرآیند سیلیسی شدن مهم ترین پدیده دیاژنتیکی شناخته شده در نهشته های مورد مطالعه است که به دو صورت سیلیس جانشینی و سیمان سیلیسی پرکننده خلل و فرج سنگ ها مشاهده می شود. فاکتورهای اسکلتی نقش بارزی در میزان و نوع سیلیسی شدن ایفا نمودهاند. براساس مطالعات پتروگرافی سیلیسی شدن روزن داران با پوسته هیالین را نسبت به سایر قطعات بایوکلاستی بیشتر تحت تاثیر قرار داده است.کلیدواژه ها
فرآیندهای دیاژنری, ائوسن, نیزار قم, حوضه ایران مرکزیاطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.