تاثیر سطوح مختلف رطوبت خاک بر صفات رشدی، عملکردی و ترکیبات اسانس برخی از جمعیت های آویشن دنایی Thymus daenensis Celak
- سال انتشار: 1402
- محل انتشار: مجله علمی تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران، دوره: 31، شماره: 2
- کد COI اختصاصی: JR_IJRFP-31-2_008
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 81
نویسندگان
استادیار پژوهش بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی قم
کارشناس ارشد اصلاح نباتات
چکیده
سابقه و هدف:آویشن دنایی (Thymus daenensis Celak) گونهای دارویی و معطر است که در صنایع بهداشتی، دارویی و غذایی کاربرد فراوانی دارد. در حال حاضر بخش زیادی از نیاز به گیاهان دارویی کشور از طریق برداشت از عرصههای طبیعی تامین میگردد. ازاین رو، گسترش کشت این گونه در اراضی زراعی ضروریست. از آنجا که سطح وسیعی از این اراضی در معرض تنش خشکی قرار دارند، این تحقیق به منظور ارزیابی اثر سطوح مختلف آبیاری بر خصوصیات جمعیتهای مختلف آن در ایستگاه تحقیقات کشاورزی پردیسان قم در شرایط گلخانه انجام شد.مواد و روش هااین آزمایش به صورت فاکتوریل دو عاملی و در قالب طرح کاملا تصادفی (CRD) در سه تکرار (هر تکرار ۶ گلدان) اجرا شد. فاکتور اول شامل ۱۳ جمعیت آویشن دنایی (۱۲ جمعیت از مناطق مشخص کشور و یک جمعیت ناشناخته) و فاکتور دوم شامل آبیاری در ۸۰ درصد (شاهد)، ۶۰ درصد و ۴۰ درصد ظرفیت زراعی خاک (Field Capasity=FC) بود. با توجه به تعریف تیمارهای آبیاری، گلدان های هر تیمار پس از کاهش ۲۰ درصد از وزن هر گلدان آبیاری شدند. بدین منظور گلدان ها به صورت روزانه وزن شده و در صورت کمتر بودن وزن آنها از حد معین برای هر تیمار، میزان آب مورد نیاز به هر گلدان اضافه شد. با ظهور اولین نشانههای گلدهی، صفات مورفولوژیکی و عملکردی شامل طول اندام هوایی و ریشه، وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه اندازهگیری شد. برای استخراج اسانس از روش تقطیر با آب توسط دستگاه طرح کلونجر طبق فارماکوپه بریتانیا برای مدت سه ساعت که بالاترین بازده استخراج اسانس را دارد، استفاده شد. داده های جمع آوری شده تجزیه واریانس شدند و مقایسه میانگین ها به روش آزمون چند دامنه ای دانکن انجام شد. همچنین جمعیتها در دو شرایط آبیاری ۸۰ درصد (شاهد) و ۴۰ درصد ظرفیت زراعی خاک به روش وارد خوشهبندی شدند. کروماتوگرامها و طیفهای جرمی اسانسهای بهدست آمده، با استفاده از دستگاههای گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) بدست آمد. سپس با استفاده از شاخص بازداری ترکیبات، بررسی طیفهای جرمی هر ترکیب و مقایسه با ترکیبهای استاندارد و استفاده از اطلاعات موجود در کتابخانه دستگاه طیف سنج جرمی، ترکیبهای تشکیل دهنده اسانسها شناسایی شدند. محاسبات کمی (تعیین درصد هر ترکیب) به کمک نرم افزار دستگاه GC انجام شد.نتایجتجزیه واریانس دادهها نشان داد، بین جمعیتها و سطوح تنش خشکی برای بیشتر صفات تحت بررسی در سطح احتمال خطای ۱ یا ۵ درصد تفاوت معنیدار بود. همچنین اثر متقابل تنش خشکی در جمعیت بر تمامی صفات به جز وزن خشک اندام هوایی معنی دار بود. کاهش شدید محتوای نسبی آب با کاهش رطوبت خاک مشهود بود. طول ریشه با کاهش آب در خاک افزایش و در ۶۰ درصد ظرفیت زراعی به حداکثر مقدار رسید. کاهش رطوبت خاک به ۶۰ درصد ظرفیت زراعی نه تنها ماده خشک تولیدی را کاهش نداد، بلکه آن را نسبت به رطوبت ۸۰ درصد ظرفیت زراعی در برخی از جمعیتها افزایش داد. بیشترین بازده اسانس در آبیاری ۶۰ درصد ظرفیت زراعی مشاهده شد. در سطوح آبیاری در ۸۰، ۶۰ و ۴۰ درصد ظرفیت زراعی به ترتیب جمعیتهای خرم آباد با (۳۲/۱)، فریدونشهر با (۰۳/۲) و جمعیت ناشناخته با (۶۶/۱ درصد) بیشترین بازده اسانس را داشتند. تجزیه وتحلیل خوشهای براساس میانگین کلیه صفات در شرایط تنش، جمعیتها را در سه گروه طبقه بندی کرد. گروه اول از ۷ جمعیت تشکیل شد. جمعیتهای داران، اراک و قره چمن در گروه دوم با مقادیر متوسط قرار گرفتند. گروه سوم شامل جمعیتهای ناشناخته، فریدونشهر و مرکزی بودند. میزان تیمول در دو جمعیت خرم آباد و قزوین به ترتیب در شرایط تنش ملایم و شرایط نرمال بیش از سایر تیمارها بود. مقادیر تیمول در بیشتر جمعیتها در شرایط تنش شدید کاهش یافت. روند تغییرات کارواکرول ابتدا افزایشی و با تشدید تنش کاهشی شد. نتیجه گیری:در این تحقیق نوع و درصد ترکیبات اسانس تحت تاثیر نوع جمعیت و سطح آبیاری تغییر کرد. جمعیتهای آویشن دنایی مانند بیشتر گیاهان به شرایط تنش خشکی واکنش فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی نشان دادند. با توجه به بازدهی تولید اسانس و درصد ترکیبات مهم و موثر تیمول و کارواکرول، جمعیتهای خرم آباد، قزوین و فریدونشهر را میتوان به عنوان جمعیت های برتر در شرایط نرمال و تنش ملایم آبی انتخاب کرد. همچنین با توجه به ثبات نسبی درصد ترکیبات تیمول و کارواکرول در شرایط آبیاری در ۴۰ درصد ظرفیت زراعی نسبت به شاهد، دو جمعیت قم و ارومیه را میتوان برای آزمایش های بیشتر جهت تحمل به تنش خشکی کاندید کرد.کلیدواژه ها
آب خاک, اسانس, ظرفیت زراعی, آویشن دناییاطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.