حمید زراعت کاشانی - پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار، استاد سطوح عالی

فهم واژه ها و ترکیب واژه های روایات، اولین گام در فهم این گزاره هاست اما در این مسیر سوالی رخ می دهد که آیا فضای صدور روایات در این فهم نقشی دارد؟ آیا صرف لحاظ معنای موضوع له واژگان کلام برای فهم معانی مفردات کفایت می کند؟ تحقق صحیح این فهم، ممکن است عناصری را لازم داشته باشد از جمله آشنایی با فضای صدور که همراه صدور روایات، یعنی قرینه غیرلفظیه ای است. بی اعتنایی به این عنصر نقش آفرین، گاه مخاطب روایات را به بیراهه می برد؛ چراکه فهم ظهور عرفی و در پی آن، مراد متکلم، متکی بر این قرائن است. همان طور که مرحوم نائینی می فرماید بدون توجه به قرائن روایات، استظهاری متفاوت از استظهار متکی بر قرائن، در ذهن شکل می گیرد. البته این بحث با جبران ضعف دلالت بسیار متفاوت است؛ به دیگر سخن، گاه قرائن، تعیین کننده ظهور عرفی هستند، چراکه ظهور یا به وضع است یا به قرینه. شایان بیان است تاثیر فضای صدور، منحصر به فهم معنای مفردات روایات نیست بلکه افزون بر تاثیر در فهم صحیح مفردات مثل عام فهمی خاص نما، خاص فهمی عام نما، مقیدفهمی اطلاق نما، در فهم صحیح ترکیب واژه ها در عین وضوح معنای مفردات آن، از آثار توجه به فضای صدور است. این نوشتار درصدد است افزون بر طرح مباحث مربوط به استظهار با استقراء در کتب فقهاء و مصادر روایی، آثار توجه به فضای صدور روایات در فهم واژه ها و ترکیب واژه ها در راستای استنباط در دیدگاه فقها با تاکید بر نظرات اصولی و فقهی آیت الله محمدحسین نائینی; را بررسی و تحت عناوینی مشخص تبیین نماید.

ظهور عرفی, مراد متلکم, اراده استعمالیه, قرینه حالیه, قرینه مقامیه