مطالعات تکوین دانه رست و گیاه بالغ در زیره سیاه (Bunium persicum) به منظور اهلی سازی آن

هدف: بهره برداری بهتر از گیاهان دارویی، به کشت و اهلی سازی رقم های مستعد نیاز دارد که از طریق انتقال آن ها از محیط طبیعی به کشت مزرعه ای انجام می شود. زیره سیاه یا زیره کرمانی  (Bunium persicum  یا  Elwendia persicum) یکی از گیاهان دارویی مهم و با ارزش اقتصادی بالای جنس Bunium می باشد که به طور عمده در صنایع غذایی و دارویی کاربرد دارد. مطالعات متعددی، رویش سخت و خفتگی دانه را در این گونه گزارش کردند. تاکنون گزارشی در ایران و دنیا درباره تکوین دانه رست و گیاه بالغ، تشکیل گل و میوه و نیز در زمینه سازگاری گیاه در مزرعه منتشر نشده است؛ از طرفی درصد رویش پایین و چرخه رویشی طولانی سبب شده بخش عمده محصول از زیستگاه های طبیعی برداشت شود. مواد و روش ها: دانه های زیره سیاه جمع آوری شده از گور (استان کرمان)، پس از استریل سازی، در پتری دیش و پرلیت در دمای ℃۷-۵ کشت شدند. به منظور مطالعات مراحل تکوینی بعدی تا تشکیل گل و میوه و نیز شروع اهلی سازی و سازگاری گیاهان، کشت مزرعه ای در ساردوئیه و دانشگاه شهید باهنر کرمان انجام شد.نتایج: خفتگی، تکوین ناقص رویان و پوکی سبب کاهش درصد رویش هستند. شکست خفتگی و رویش دانه، با تیمار سرما بدون استفاده از تیمار شیمیایی بهینه شد که نشان دهنده خفتگی از نوع مورفوفیزیولوژیک (MPD) است. در دمای ℃۷-۵، حدود ۴۵-۳۰ روز پس از کشت، رویش بالاتر از ۹۰% مشاهده شد که در سال اول تکوین، دانه رست های لپه ای و در سال دوم برگ های طوقه ای (روزت) تشکیل شدند. در کشت مزرعه ای، در سال سوم کشت، حدود ۲۰-۳۰ درصد گیاهان، پس از تشکیل برگ های روزت و برگ های ساقه ای، گل آذین چتر مرکب و میوه شیزوکارپ دادند و در سال چهارم، همه گیاهان کشت شده، گل و دانه تولید کردند. بخش زیرزمینی که از سال اول شروع به تکوین می نماید طی نمو با تشکیل بافت چوب پنبه ای قهوه ای می شود.نتیجه گیری: خفتگی دانه در زیره از نوع مورفوفیزیولوژیک بوده و چرخه تکوینی گیاه تا تشکیل گل و میوه ۴-۳ سال طول می کشد. نتایج این مطالعه شروع اهلی سازی موفق این گونه را نشان داد که گزینش اکوتیپ های بهتر و برنامه های اصلاحی، در حال انجام هستند. همچنین مرحله نموی دانه (میوه) نقش مهمی در رویش موفق دارد.

کلیدواژه ها:

بخش ذخیره ای زیرزمینی ، خفتگی و رویش دانه ، زیره سیاه ، گل دهی ، میوه