نجف الهیاری فرد - پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری

جهان از چهارده سال پیش تا کنون، با روندی صعودی و بدون وقفه، شاهد رشد و توسعه تولیدات گیاهی تراریخته بوده است. بر اساس مقررات سازمانهای بین المللی نظیر FAO و WHO ایمنی زیستی و ارزیابی ریسک قبل از رها سازی گیاهان تراریخته لازم و ضروری است. ارزیابی ریسک دارای مولفههای گوناگونی است. این مولفهها عبارتند از بررسی: الف- والدین گیاه، ب- دهنده/تراریخته و فرآیند رهاسازی، ج- مشخصات تولیدات ژنی، د - ارزیابی ریسک گیاه تراریخته/غذا. فرموله کردن مسئله، یک فرایند برای ساختار دهی به یک رابطه علت و معلولی برای نشان دادن رابطه بین کارکرد یا اثر زیان بار اولیه PHF و کارکرد سودمند اولیه PUF سیستم ارائه می دهد. کارکرد سودمند اولیه هدف مثبت موجود در یک سیستم است. کارکرد زیان بار اولیه چیزی است که باید در طراحی سیستم حذف شود. فرموله کردن مسئله با شناسایی و تعیین همه ارتباطات موجود، تمام رابطههای بین هر دو کارکرد را به تفصیل بیان میکند. این مقاله به چگونگی تعیین سئوالات و فرضیات[جهت مطالعه] ارزیابی ریسک با رویکرد فرموله کردن مسئله میپردازد. بر اساس نتایج سئوالات و فرضیات ارزیابی ریسک به منظور رهاسازی گیاهان تراریخته در سه دسته کلی: الف - محیطی، ب- سلامت، ج - اقتصادی، اجتماعی قابل دسته بندیاند. تعیین سئوالات و فرضیات بر اساس فرموله کردن مسئله و متناسب با نوع گیاه، ژن انتقالی، جغرافیای رهاسازی، صفت ایجاد شده و تبعات آن در انواع گیاهان تراریخته انجام می شود و مصادیق مختلف گیاهان تراریخته دارای سئوالات و فرضیاتی متفاوتند.

ارزیابی ریسک، گیاهان تراریخته GMOs ، فرموله کردن مسئله