برآورد آستانه بارش موثر بر شروع رواناب در مناطق خشک ایران مرکزی (مطالعه موردی حوزه آبخیز سانیج-یزد)
- سال انتشار: 1403
- محل انتشار: مجله علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، دوره: 18، شماره: 65
- کد COI اختصاصی: JR_JWMS-18-65_002
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 208
نویسندگان
دانشگاه یزد
دانشگاه یزد
دانشگاه تهران
چکیده
مقدمه یکی از ویژگی های بسیار مهم هر حوزه آبخیز، آستانه شروع رواناب آن است که می تواند منعکس کننده خصوصیات مختلف حوضه و عامل مهم در شناخت و تعیین وضعیت سیل خیزی حوضه است. برآورد دقیق مقدار و مدت زمان شروع رواناب ناشی از رخدادهای باران و به دنبال آن نقطه آغاز سیل از موارد اساسی موردتوجه در مطالعات آبشناسی حوزه های آبخیز است. آستانه رواناب مقدار بارش موثری است که طی یک مدت زمان معین در سطح حوضه مشخصی برای شروع سیلاب در خروجی آبراهه زهکشی آن سطح موردنیاز است هدف از پژوهش حاضر، تعیین حداقل بارش و یا به عبارت دیگر بارش موثر بر شروع رواناب، در حوزه آبخیز سانیج در استان یزد است. با تعیین ارتفاع حداقل بارش برای شروع رواناب در حوضه مذکور و یا سایر حوضه ها، یکی از مولفه های اصلی و موثر در مطالعات مربوط به سیل خیزی و پهنه بندی خطرات سیل تامین می شود. مواد و روش ها منطقه مطالعاتی در تحقیق حاضر حوزه آبخیز سانیج در ۳۰ کیلومتری شهر یزد در شهرستان تفت، استان یزد با مساحت ۱۷۳/۱۵۳ کیلومترمربع و مختصات جغرافیایی ˝۴۸ ˊ۳۲ °۳۱ تا ˝۱۸ ˊ۴۲ °۳۱ عرض شمالی و ˝۳۶ ˊ۵۴ °۵۳ تا ˝۵۴ ˊ۰۳ °۵۴ تا طول شرقی است. بارندگی سالانه آن ۲۲۰ میلی متر، میانگین دمای سالیانه ۲/۱۱ درجه سانتیگراد و متوسط رطوبت نسبی حوضه ۴۲ درصد است، ارتفاع حداکثر حوضه ۴۰۳۶ متر و پستترین نقطه آن ۲۰۲۰ متر ارتفاع دارد. زمان تمرکز حوزه (Tc) به روش برانسبی-ویلیامز ۵.۱۸ ساعت است. ایستگاه های مورد نظر در این تحقیق، ایستگاه هیدرومتری فیض آباد در خروجی حوزه آبخیز سانیج برای تهیه دادههای دبی سیلاب، ایستگاه باران سنجی بیدآخوید برای داده های بارش ساعتی و ایستگاه کلیماتولوژی فیضآباد به منظور تهیه داده های بارش ۲۴ ساعته (روزانه) است که داده های آن برای دوره زمانی از سال ۱۳۷۰تا ۱۴۰۰ در دسترس بود. برای دستیابی به هدف تحقیق روابط بین حداکثر بارش های ۲۴ ساعته و آستانه رواناب بررسی شد. همچنین انطباق هیدروگراف ها و هیتوگراف های متناظر به منظور برآورد حداقل بارش جهت شروع رواناب مورد مطالعه قرار گرفت و شدت بارش در پایه زمانی یک ساعت بررسی شد. سپس از نرم افزار EXCEL به منظور تجزیه تحلیل آمار و اطلاعات استفاده شد. نتایج و بحث نتایج بررسی روابط بین آستانه رواناب و حداکثر بارش های ۲۴ ساعته که دادهه ای آن از ترکیب بارشهای ۲۴ ساعته و بارش های رگباری بود نشان داد که تابع آن ها به صورت y=۰.۹۱۳۱x+۱۴.۰۱ و مقدار حداقل بارش با R۲ ۸۲% برابر ۰۱/۱۴ میلی متر است. همچنین در بخش انطباق آب نمودها و باراننگارهای متناظر نتایج نشان داد؛ میانگین ارتفاع بارش برای شروع رواناب برابر ۹/۱۸ میلیمتر است. در نهایت مقدار میانگین برای حداقل ارتفاع بارش در هر دو روش مطالعاتی نیز ۴۵/۱۶ میلی متر به دست آمد. همچنین شدت بارش در پایه زمانی یک ساعت برابر ۱۳ میلیمتر برآورد شد؛ بنابراین درصورتی که شدت بارش در پایه های زمانی بالاتر از یک ساعت بیشتر از ۱۶ میلی متر باشد، انتظار میرود رواناب در خروجی حوضه تولید شود. نتیجه گیری هدف تحقیق حاضر تعیین آستانه بارش موثر است که منجر به جاری شدن و شروع رواناب در یک حوزه کامل در مناطق خشک ایران مرکزی میشود. با شناخت آستانه شروع رواناب در حوزه های آبخیز، یکی از مولفه های اصلی در مطالعات آبسنجی و مدیریت بهینه سیلاب تامین میشود. نتایج نشان داد درصورتی که مدت بارش حوضه بیش از یک ساعت و مقدار آن بیش از ۱۶ میلی متر باشد رواناب در خروجی حوزه جاری خواهد شد. همچنین اطلاع از آستانه بارش موثر در شروع رواناب در طرح های آبخیزداری، استفاده بهینه و مدیریت نزولات جوی و همچنین طراحی سطوح آبگیر باران جهت جذب بارش حائز اهمیت است. لازم به ذکر است نتایج این تحقیق تا حد زیادی به جهت ورود سامانه های باران زا و همچنین فاصله آن از خروجی حوضه بستگی دارد که پیشنهاد می شود این مورد در پژوهش های بعدی موردبررسی قرار گیرد.کلیدواژه ها
Hydrograph, Threshold, Hyetograph, ۲۴-hour rainfall, Runoff., آب نمود, آستانه, باران نگار, بارش ۲۴ ساعته, رواناب.اطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.