خدیجه شریف کاظمی - دانش آموخته دکتری، گروه باستان شناسی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
محمد ابراهیم زارعی - استاد، گروه باستان شناسی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

همواره رویدادهای تاریخی در برشی از زمان و در صحنه ای به نام مکان آشکار می شوند. عنوان بسیاری از مکان ها تحت تاثیر عوامل گوناگونی بر یک مکان جغرافیایی، نام گذاری می شوند. دستگردان، نام روستایی است که بر اساس ویژگی ها و موقعیت جغرافیایی در دوره های گذشته با اندکی تغییر بر این مکان خاص اطلاق می شده است. در حال حاضر روستایی بدین نام در بخش دستگردان طبس ،در شرق ایران، قرار دارد. تشخیص حقیقی این جای نام، ضرورت انجام این پژوهش را فراهم نمود. این تحقیق با ماهیت تاریخی– تحلیلی انجام گرفته و یافته اندوزی داده ها مبتنی بر بررسی های میدانی باستان شناسی و مطالعه منابع کتابخانه ای است. این پژوهش در نظر دارد با مطالعه جغرافیای تاریخی دستگردان و بررسی ریشه شناختی جغرافیایی و تاثیرپذیری آن از منظر واقعیت های تاریخی و فرهنگی منطقه بپردازد. واژه دستگردان از نظر معنا و هم آوایی با واژه های «دستگرد» مشابه و هم ریشه است. جستجو در منابع و متون اسلامی نشان می دهد که در گذشته شهرهای متعددی با نام دستگرد وجود داشته است. ریشه شناسی دستگرد با مفاهیم «زمین زراعی» و «خانه ای در حصار» معنا می یابد. به نظر می رسد این دو مفهوم ارتباط معنایی مشترکی با واژه دستگردان دارند. نتایج مطالعه این تحقیق نشان می دهد؛ ویژگی ساختار امنیتی و شرایط استراتژیکی دستگردان، ضمن ایجاد هویت تاریخی و سیاسی منطقه بیانگر ارتباط ریشه لغوی واژه دستگردان با سازه های امنیتی همچون برج ها و قلعه ها با حصاری پیرامون زمین های کشاورزی است.

جای نام, جغرافیای تاریخی, دستگردان, دستگرد, سازه های امنیتی