محمدتقی راشد محصل - استاد، فرهنگ و زبانهای باستانی، پژوهشکده زبانشناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
فهیمه شکیبا - دانشجوی دکتری رشته فرهنگ و زبان های باستانی، پژوهشکده زبان شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

مار خزنده معروف، از جانورانی است که در اساطیر بسیاری از اقوام و ملل به صور گوناگون مطرح است. در ایران نیز این جانور حجم زیادی از نقوش را به خود اختصاص داده است. چنین به نظر می­رسد که این نقش، مفهوم خاصی با خود داشته، نماد واقع می ­شده و با مذهب و باورهای مردم نیز پیوند داشته است. همین نکته پژوهندگان را متوجه کاربرد نقش مار در آثار بازمانده از عیلام و مناطق همجوار آن مانند جیرفت و به طورکلی تفاوت­های آن با آیین زردشتی می­کند. نقش مار در عیلام  بیش از هر چیز پیوستگی خود را با ایزد، آب، باروری و جهان دیگر آشکار می­ سازد  در حالی که در جیرفت شاهد نقش مارهای به هم پیوسته و در هم تنیده، مارهای حلقه بسته و حتی ستیز مار با دیگر جانوران هستیم. بعد از آن همزمان با نفوذ آیین زردشتی در ایران این جانور نقشی جدید و کاملا متفاوت از قبل پیدا می­کند تا جایی که جزء مخلوقات اهریمنی معرفی می­شود. در این مقاله با توصیف و بررسی تکرار نقش این جانور در صحنه­ های مختلف، نوعی تقسیم­ بندی مجزا برای هر کدام از مناطق(عیلام و جیرفت) ارائه و معانی و مفاهیم اسطوره­ای مرتبط با هر نقش توضیح داده می­ شود. در پایان نیز به نقش مار در آیین زردشتی نیز به اختصار اشاره می­شود.

مار, عیلام, جیرفت, آیین زردشتی(متون اوستا و پهلوی)