نجات محمدی فر - استادیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران

یکی از اشتباهات رایج در بین برخی از دانشجویان و پژوهشگران در تحقیقات علوم انسانی و اجتماعیاستفاده از روش تحقیق و روش شناسی به جای هم به مثابه یک مفهوم و مترادف با هم در فرایندتحقیق می باشد. این در حالی است که تمایزات زیادی بین این دو مفهوم وجود دارد. بر این اساسهدف اصلی این پژوهش بررسی تفاوت های بین روش تحقیق و روش شناسی به مثابه دو مفهوم جدااز هم در تحقیقات علوم انسانی و اجتماعی می باشد. روش تحقیق یعنی چارچوبی که هر تحقیق بایدداشته باشد در واقع زمانی که از فرضیه، رابطه علی، همبستگی، سطوح سنجش متغیرها، جامعه آماری،نمونه گیری و غیره سخن گفته می شود درباره روش تحقیق به بحث پرداخته می شود. در روش تحقیقمحقق با مهارت ها، تکنیک ها و ابزارهای جمع آوری داده ها سروکار دارد به عبارت دیگر روش تحقیقیعنی ساختار و چارچوب تحقیق (شاکله تحقیق). در همه رشته ها این ساختار بایستی رعایت شود واین عمومی است اما این فقط صورت تحقیق است این نوع نگاه متاسفانه در خیلی از دانشگاه ها غالباست یعنی از دیدگاه آنها روش شناسی، همان روش تحقیق است در حالیکه روش تحقیق ازروش شناسی متمایز است. روش شناسی یعنی شیوه تفکر در مورد یک واقعیت یا پدیده اجتماعی.منطق حاکم بر کل فرآیند پژوهش از ابتدا تا انتها را روش شناسی می گویند. در روش شناسی محققبه دنبال ساختار تحقیق نیست. به عبارت دیگر، در اینجا سوال، فرضیه، متغیر، جامعه آماری و غیرهخیلی موضوعیت ندارد. همه تحقیق ها روش تحقیق دارند اما الزاما روش شناسی ندارند. درروش شناسی ما رویکردها و دیدگاه ها را دنبال می کنیم به عبارت دیگر در روش شناسی ما با عینک هایمتفاوتی نگاه می کنیم، روش ها به مثابه عینک هایی هستند که به محقق می گویند که چگونه بهموضوع یا پدیده نگاه کند؛درنتیجه نوع یا شیوه استدلال و بحث کاملا از دیدگاه روش های متفاوت،متمایز خواهند شد. روش ها شیوه تحلیل متن را مشخص می کنند هر روش یک شیوه استدلال استروش قالب است که به محتوا شکل می دهد. از این رو، روش شناسی بیشتر بحثی معرفت شناختی(اپیستمولوژی) است و بیشتر با مکتب و دیدگاه سر وکار دارد نه با روش و شیوه های جزئی تحقیق.نسبت رهیافت (متدولوژی) به روش همانند نسبت دیدگاه به ابزار است.

روش تحقیق، روش شناسی، علوم انسانی