گزینش ژنوتیپ های جو (.Hordeum vulgare L) با عملکرد دانه مطلوب و پایدار در شرایط تنش خشکی
- سال انتشار: 1403
- محل انتشار: پژوهشنامه اصلاح گیاهان زراعی، دوره: 16، شماره: 50
- کد COI اختصاصی: JR_JCB-16-2_012
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 149
نویسندگان
Education and Extension Organization (AREEO)
Education and Extension Organization (AREEO)
Education and Extension Organization (AREEO)
Education and Extension Organization (AREEO)
چکیده
چکیده مبسوط مقدمه و هدف: افزایش تقاضا برای غلاتی که به مصرف انسان و دام میرسند را میتوان از طریق توسعه کاشت ژنوتیپهای متحمل به خشکی برآورده کرد. بهدلیل وجود اثر متقابل ژنوتیپ در محیط، بهترین ژنوتیپ در یک محیط ممکن است در سایر محیطها بهترین نباشد و بنابراین، این اثر متقابل اطلاعات ارزشمندی در خصوص عملکرد هر یک از ژنوتیپها در محیطهای مختلف ارائه داده و نقش مهمی در ارزیابی پایداری عملکرد دارد. اصلاح ژنتیکی تحمل به خشکی در گیاهان زراعی جزو پایدارترین و مقرون به صرفهترین روشها برای افزایش تولید و پایداری محصول است. بررسی سازگاری و پایداری عملکرد دانه بر اساس آمارههای مختلف پارامتری و ناپارامتری پایداری و ارزیابی تحمل به تنش خشکی بر اساس شاخصهای تنش در ژنوتیپهای امیدبخش جو اقلیم معتدل کشور از اهداف این تحقیق هستند. مواد و روشها: بهمنظور بررسی سازگاری و پایداری عملکرد دانه و انتخاب ژنوتیپهای جو پرمحصول در شرایط تنش خشکی انتهای فصل در اقلیم معتدل کشور، تعداد ۱۶ ژنوتیپ جو طی دو سال زراعی ۱۴۰۲-۱۴۰۰ در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سه ایستگاه تحقیقاتی ورامین، بیرجند و یزد در دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی انتهای فصل (۱۲ محیط) کشت گردیدند. پس از تعیین عملکرد دانه، شاخص های تنش شامل MP، GMP، TOL، HARM، STI، YI، YSI، RSI و SSI و همبستگی هر یک از آنها با عملکرد دانه محاسبه گردید. آمارههای پایداری در این بررسی شامل آمارههای پایداری نصار و هان (S(۱– ۶))، تنارزو (NP(۱–۴))، انحراف از خط رگرسیون (S²dᵢ)، شیب خط رگرسیون (b)، واریانس پایداری شوکلا (σ²ᵢ)، ضریب تغییرات محیطی (CV)، میانگین واریانسها (θᵢ)، واریانس اثر متقابل ژنوتیپ و محیط (θ(i))، اکووالانس ریک (Wᵢ²) و مجموع رتبه کانگ (KR) و روابط بین این آمارهها بر اساس همبستگی پیرسون محاسبه شدند. تجزیه واریانس، مقایسه میانگین و همبستگی ساده با استفاده از برنامه SAS-۹.۰، آمارههای پایداری با استفاده از برنامه STABILITYSOFT و تحلیل مولفههای اصلی، شاخصهای تنش و همبستگی هریک از این شاخصها با عملکرد دانه با استفاده از برنامه iPASTIC محاسبه شد. نمودار پراکنش سه بعدی ژنوتیپها در محدودههای A، B، C و D نیز با استفاده از نرمافزار Grapher ترسیم گردید. یافتهها: نتایج تجزیه واریانس مرکب حاکی از معنیداری برهمکنش ژنوتیپ در محیط بود. از نظر آمارههای S(۱-۲) ژنوتیپهای G۱۱، G۱۰، G۷ و G۳ و بر اساس آمارههای S(۳-۶) ژنوتیپهای G۳، G۷ و G۹ پایدارترین ژنوتیپها بودند. در بین معیارهای ناپارامتری تنارزو با توجه به معیار NP(۱) ژنوتیپهای G۳، G۹ و G۵، با توجه به معیار NP(۲) ژنوتیپهای G۳، G۵ و G۸ و با توجه به معیارهای NP(۳) و NP(۴) نیز ژنوتیپهای G۳، G۷ و G۹ بهعنوان پایدارترین ژنوتیپها شناخته شدند. بر اساس آمارههای پایداری اکووالانس ریک (W²) و شوکلا (σ²) ژنوتیپهای G۹، G۳ و G۱۳ پایدارترین ژنوتیپها بودند. بر اساس روش رگرسیونی ابرهارت و راسل نیز ژنوتیپهای G۷، G۹ و G۳ که عملکرد بالایی نیز داشتند، از سازگاری عمومی و پایداری عملکرد خوبی برخوردار بودند. بر اساس ضریب تغییرات محیطی فرانسیس و کاننبرگ (CVi)، ژنوتیپهای G۲، G۱ و G۱۵ از کمترین ضریب تغییرات محیطی برخوردار بودند. از طرف دیگر، بر اساس میانگین رتبه هر ژنوتیپ در کل شاخصهای تنش (AR) نیز ژنوتیپهای G۷، G۲ و G۳ بهترتیب بهعنوان متحملترین و G۱۱، G۱۴ و G۱۰ نیز بهعنوان حساسترین ژنوتیپها به تنش خشکی انتهای فصل شناسایی گردیدند. در شرایط تنش خشکی انتهای فصل عملکرد دانه بهترتیب با شاخصهای YI، HM، GMP، STI، MP، YSI و RSI همبستگی مثبت و معنیدار و با شاخص SSI نیز همبستگی منفی و معنیداری داشت. در شرایط بدون تنش نیز عملکرد دانه بهترتیب شاخصهای MP،GMP ، STI، HM و YI همبستگی مثبت و معنیداری داشت اما بین عملکرد دانه با شاخصهای SSI، TOL، YSI و RSI همبستگی معنیداری مشاهده نگردید. تحلیل مولفههای اصلی نیز نشان داد که مولفه اصلی اول ۶۹/۷۱ درصد و مولفه اصلی دوم نیز ۳۰/۲۷ درصد از واریانس متغیرهای اصلی را توجیه کردند. مولفه اصلی اول همبستگی مثبت و بالایی با عملکرد در هر دو محیط تنش و بدون تنش و همچنین شاخصهای MP، STI، GMP و HM و مولفه دوم نیز همبستگی مثبت و بالایی با عملکرد دانه در محیط بدون تنش و شاخصهای TOL و SSI و همچنین همبستگی منفی و بالایی نیز با شاخصهای RSI و YSI داشت. بر اساس نمودار بایپلات، ژنوتیپهای G۳، G۷، G۸، G۹، G۱۲ و G۱۳ از پتانسیل عملکرد دانه بالاتری برخوردار بوده و نسبت به تنش خشکی متحملترند. نتیجهگیری: عملکرد دانه در این بررسی بهترتیب با آمارههای NP(۳)، KR، NP(۲)، NP(۴)، S(۶) و S(۱) همبستگی منفی و معنیداری داشت و بنابراین از این آمارهها میتوان در شناسایی ژنوتیپهای پایدار استفاده نمود. ژنوتیپهای G۳، G۷ و G۹ بهترتیب با میانگینهای ۶۷۳۲/۹، ۶۷۳۰/۶ و ۶۶۰۸/۱ کیلوگرم در هکتار ضمن داشتن بیشترین عملکرد دانه، با در نظر گرفتن مجموع رتبهبندی تمام آمارههای پایداری مورد مطالعه و همچنین شاخصهای تنش، از بالاترین پایداری عملکرد دانه و تحمل به خشکی انتهای فصل در بین ژنوتیپهای مورد بررسی نیز برخوردار بودند و میتوان از آنها بهعنوان رقم با ارزش در مناطق متاثر از تنش خشکی در اقلیم معتدل و یا بهعنوان مواد ژنتیکی مطلوب در برنامههای بهنژادی جو برای افزایش به تحمل به خشکی استفاده نمود.کلیدواژه ها
Adaptation, Genotype × Environment interaction, Parametric and non-parametric statistics, Principal Component Analysis, Regression, آماره های پارامتری و ناپارامتری, برهمکنش ژنوتیپ در محیط, تحلیل مولفه های اصلی, رگرسیون, سازگاریاطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.