فاطمه محمدی دولت اباد - گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، ایران
محسن ثانی خانی - زنجان دانشگاه زنجان دانشکده کشاورزی گروه علوم باغبانی کدپستی ۳۸۷۹۱۴۵۳۷۱
ملیحه یعقوبی - مهندسی شیمی، دانشکده مهندسی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
عزیزاله خیری - گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، ایران

سابقه و هدف: گلنار فارسی یا انار پرپر (Punica granatum L. var. pleniflora) درختچه ای زینتی/دارویی و بومی ایران است. عصاره گلنار مانند مورفین باعث کاهش سطح درد در بیماران می شود و به دلیل حضور تری ترپنوئیدها علیه بیماری های مختلف مانند سرطان پروستات و سرطان سینه استفاده می شود. در طب سنتی برای رفع اسهال، خونروی های ساده، ترشحات مخاطی، ترشحات واژینال و در استعمال خارجی، به صورت غرغره برای رفع ورم لوزه استفاده می شده است. تصلب شریان یکی از فاکتورهای خطرناک در بیماری قلبی-عروقی شمرده می شود. گلنار به دلیل داشتن ترکیب های متعدد آنتی اکسیدانی، سبب کاهش تقریبا ۷۰% گرفتگی شریان ها می شود، ازاین رو افزایش رشد و گلدهی گلنار فارسی که منبع طبیعی از آنتی اکسیدان هاست حائز اهمیت است.مواد و روش ها: به منظور بررسی اثر اسیدهای آمینه تریپتوفان، فنیل آلانین و متیونین بر خصوصیات مرفوفیزیولوژیکی و فیتوشیمیایی گلنار فارسی، آزمایشی در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه زنجان به صورت طرح کاملا تصادفی شامل ۱۰ تیمار در ۳ تکرار و ۳ گلدان به ازای هر واحد آزمایشی در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان اجرا شد. سطوح مختلف تیمارها شامل متیونین۰.۵، ۱، ۲ میلی مولار، فنیل آلانین ۰.۵، ۱، ۲ میلی مولار، تریپتوفان ۰.۵، ۱، ۲ میلی مولار طی سه مرتبه محلول پاشی برگی به فواصل دو هفته، به همراه شاهد (آب مقطر) اعمال شدند. شرایط استخراج برای آزمون های فنول کل، فلاونوئید کل، فعالیت آنتی اکسیدانی و فعالیت ضد میکروبی بهینه شد. برای عصاره گیری و بهینه سازی استخراج با استفاده از نمونه خشک گل از دستگاه اولتراسونیک استفاده شد و برای تعیین حلال، دما و مدت زمان مناسب عصاره گیری و تعیین نسبت بهینه ماده خشک گیاهی به حلال، آزمایشی طراحی شد و مقایسه بین دو حلال آب و الکل در دماهای ۳۰-۵۰-۷۰ درجه سانتی گراد و مقادیر مختلف گیاهی ۰.۲، ۰.۳۵، ۰.۵ گرم در ده میلی لیتر حلال و مدت زمان های ۵، ۱۵، ۲۵ دقیقه بود که براساس این موارد آزمایش های اولیه توسط نرم افزار پیشنهاد شد. به منظور بررسی فعالیت ضد میکروبی عصاره گل ابلق و قرمز رنگ گلنار فارسی، از روش نفوذ چاهکی استفاده شد. در این روش از پلیت های حاوی محیط کشت جامد مولر هینتون آگار که به طور جداگانه آغشته به سوسپانسیون باکتری های اشریشیاکلی و استافیلوکوکوس اورئوس با غلظت یک میلیون در میلی لیتر بود، استفاده گردید.نتایج: نتایج نشان داد تیمارها بر صفات مورد بررسی شامل وزن خشک گل ها و فلاونوئید در سطح احتمال ۵% و تعداد گل، میزان آنتوسیانین، فعالیت آنتی اکسیدانی (FRAP) و کلروفیل b در سطح احتمال ۱% تاثیر معنی داری داشتند. به طوری که میزان وزن خشک گل به مقدار۹۷.۰۹% در غلظت ۲ میلی مولار تریپتوفان نسبت به شاهد افزایش داشت. بیشترین آنتوسیانین، با افزایش ۵۶.۰۵ و ۵۰ درصدی در غلظت ۰.۵ میلی مولار فنیل آلانین نسبت به شاهد مشاهده شد. بیشترین میزان فعالیت آنتی اکسیدانی (FRAP)، با افزایش ۱۱۰ درصدی نسبت به شاهد در غلظت ۲ میلی مولار تریپتوفان بدست آمد. بیشترین تعداد گل در غلظت ۱ میلی مولار فنیل آلانین و ۲ میلی مولار متیونین بدست آمد. بیشترین همبستگی مثبت (*۰.۶۸=r) بین وزن خشک گل و رشد شاخه بود و بیشترن همبستگی منفی (*۰.۸۰=r) بین کلروفیل b و آنتوسیانین مشاهده شد. بین کلروفیل a با فلاونوئید کل، کلروفیل b و رشد شاخه همبستگی مثبت معنی داری وجود داشت. همچنین بین تعداد گل با آنتوسیانین و فنول کل رابطه مثبت معنی داری مشاهده شد. بهترین نقطه استخراج عصاره مربوط به دمای ºC۷۰، حلال اتانول ۷۰%، زمان ۱۵ دقیقه و نسبت ماده خشک گیاه به حلال ۰.۲ گرم وزن خشک در ۱۰ میلی لیتر حلال بود. همچنین مشاهده شد که در برابر باکتری اشریشیاکلی، گل قرمز و در برابر استافیلوکوکوس اورئوس گل ابلق به ترتیب با ۱۷.۷۶ و ۱۷.۴ میلی متر قطر هاله عدم رشد، بیشترین قدرت مهارگری را داشتند.نتیجه گیری: طبق نتایج علاوه بر تایید فعالیت ضد باکتریایی گلنار و تعیین نقطه بهینه استخراج، مشخص شد که سطوح ۵/۰ میلی مولار اسیدهای آمینه در بیشتر صفات شامل رشد شاخه، وزن خشک گل، فنل کل و آنتوسیانین بهترین نتایج را به همراه داشت که تیمار آنها در مزرعه را نیز توجیه می کند. با توجه به اینکه کشاورز برای محلول رسانی به محصول خود مقدار بسیار کمی از کود های اسید آمینه را در مقایسه با دیگر کودها استفاده می کند، از این جهت توجیه اقتصادی مطلوبی نیز دارد.

آنتوسیانین, انار پرپر, گل, محتوای فنولی, محلول پاشی