سین دخت مرتضوی - دانشجوی دکتری، گروه مهندسی صنایع، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.
مهدی سیف برقی - دانشیار، گروه مهندسی صنایع، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

مقدمه و اهداف: خرده ­فروشان با توجه به نزدیکی به مصرف­ کنندگان نهایی و ظرفیت ایجاد بازار از قدرتمندترین عوامل توزیع محصولات هستند. انتخاب مکان فروشگاه خرده­فروشی هم از نظر رضایت مشتری و هم سودآوری شرکت در شرایط تغییر بازار و رقابت شدید یک تصمیم استراتژیک و سرمایه ­گذاری بلندمدت است. هدف از این مطالعه، توسعه روشی برای انتخاب بهترین مکان فروشگاه های خرده فروشی «افق کوروش» از طریق رتبه بندی استراتژیک مکان های بالقوه فروشگاه­ ها با استفاده از معیارهایی مانند جمعیت، ویژگی های محل فروشگاه، ملاحظات اقتصادی و رقابت است.روش ها: با توجه به افزایش پیچیدگی مسئله انتخاب محل فروشگاه خرده­فروشی، تعدد معیارهای تصمیم ­گیری و همچنین وجود عدم­ قطعیت در ارزیابی معیارها در انتخاب محل فروشگاه خرده­ فروشی، از ساختار تصمیم­ گیری چندمعیاره با رویکرد فازی شهودی بازه­ای بهره گرفته شده است. اعداد فازی شهودی درواقع توسعه یافته اعداد فازی هستند؛ به ­نحوی­که در ساختار آن ها به­ جز درجه عضویت و عدم عضویت، درجه شک و تردید نیز برای هر مقدار در نظر گرفته می ­شود؛ به­ طوری­که مدل­سازی عدم ­قطعیت موجود در ذهن تصمیم­ گیرنده را به ­نحوی بهتری انجام می دهد. در مدل پیشنهادی این مطالعه، پنج معیار شامل هزینه، رقابت، تراکم ترافیک، حجم تردد خودرو، ویژگی­ های فیزیکی و مکان فروشگاه از طریق مصاحبه با خبرگان به­ عنوان معیارهای اصلی برای انتخاب بهترین مکان فروشگاه خرده فروشی انتخاب شده است. دوازده معیار فرعی شامل هزینه اجاره، هزینه تجهیزات، قدرت رقبا، تعداد رقبا، فاصله تا رقبا، حجم تردد خودرو، حجم تردد عابر پیاده، اندازه فروشگاه، فضای پارکینگ، قرار گرفتن در خیابان اصلی، نزدیکی به مراکز تجاری و نزدیکی به مجتمع مسکونی، برای انتخاب بهترین مکان برای احداث فروشگاه جدید از میان پنج گزینه بالقوه تعیین شده است. با توجه به غیرقطعی­ بودن معیارها، از اصطلاحات زیانی بهره گرفته شده است.روش ارائه­ شده، یک روش ترکیبی تجزیه­ و­تحلیل سلسله ­مراتبی و روش اولویت ­بندی با توجه به میزان شباهت به راه ­حل ایده ­آل (AHP-TOPSIS) بر پایه مجموعه ­های فازی شهودی بازه­ ای است که به ­منظور بررسی معیارها و رتبه بندی گزینه های پیشنهادی مورد­استفاده قرار گرفته شده­ است. به ­منظور در­نظر­گرفتن تردید در انتخاب تصمیم­ گیرندگان و محاسبه وزن معیارها، از روش AHP بر پایه مجموعه ­های فازی شهودی بازه ­ای استفاده شده است؛ همچنین اولویت­ بندی گزینه­ های پیشنهادی برای احداث فروشگاه جدید خرده­ فروشی با استفاده از روش TOPSIS محاسبه شده است. در مطالعه موردی مورد­نظر، منطقه ۴ شهرداری تهران به عنوان یکی از پرجمعیت ترین مناطق شهر تهران در نظر گرفته شده است و شرکت فروشگاه های زنجیره­ای «افق کوروش» با هدف توسعه فروشگاه ها، قصد احداث فروشگاه های جدید در این منطقه را دارد. این منطقه شامل حدود ۴۰ فروشگاه حضوری فعال است که به ۲ انبار در تهران تخصیص داده شده ­اند.یافته ها و نتیجه گیری: بر اساس نتایج معیار فرعی هزینه اجاره از شاخص کلی هزینه و معیار فرعی نزدیکی به مراکز تجاری از شاخص کلی مکان فروشگاه به­ عنوان بااهمیت ­ترین و کم ­اهمیت­ترین معیار انتخاب شدند؛ همچنین از میان ۵ مکان نامزد، مکان ­های شماره ۴ و ۱ به ترتیب دارای بالاترین و پایین ­ترین الویت برای استقرار فروشگاه جدید انتخاب شدند. برای اعتبارسنجی روش پیشنهادی، نتایج ارزیابی گزینه­ ها با روش ترکیبی تجزیه ­و­تحلیل سلسله ­مراتبی و ارزیابی حاصل ­ضرب تجمیعی وزنی (AHP-WASPAS) مبتنی بر مجموعه های فازی شهودی بازه ­ای مقایسه شد. در هر دو روش مکان شماره ۴ به ­دلیل موقعیت مکانی و شرایط رقبا به­ عنوان بهترین مکان برای احداث فروشگاه خرده­ فروشی جدید و مکان شماره ۱ به عنوان نامناسب­ترین مکان برای احداث فروشگاه جدید خرده­ فروشی انتخاب شدند.

مکان­یابی خرده ­فروشی, تصمیم ­گیری چندمعیاره, مجموعه ­های فازی شهودی, تجزیه­ و­تحلیل سلسله ­مراتبی, واسپاس