تامین آب شهر ساسانی-اسلامی گندی شاپور از قنات های رودخانه ای شهر دزفول؛ طرح یک فرضیه

  • سال انتشار: 1403
  • محل انتشار: فصلنامه مطالعات باستان شناسی پارسه، دوره: 8، شماره: 27
  • کد COI اختصاصی: JR_RICHT-8-27_008
  • زبان مقاله: فارسی
  • تعداد مشاهده: 205
دانلود فایل این مقاله

نویسندگان

Yaghuob Zalaghi

Ph.D. Student Department of Archaeology, Faculty of Humanities, Science and Research Branch Tehran, Islamic Azad University, Tehran, Iran

Mohammad Esmaeil Esmaili-Jelodar

Associate Professor, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran

Alireza Khosrozadeh

Associate Professor, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Human Science, Shahrekord University, Shahrekord, Iran

چکیده

کشاورزی نقش مهمی در رونق اقتصادی و آبادانی در دوره ساسانی داشته است، ساسانیان با ساخت سازه های آبی متناسب با چشم انداز محیطی منطقه و وضع قوانین جهت بهره برداری آب، بستر لازم برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی فراهم آوردند. وجود رودخانه های دائمی هم چون دز و کرخه در خوزستان، شرایط را مهیا کرد تا افزون بر تامین آب موردنیاز استقرار گاه های منطقه، با ساخت سازه هایی هم چون پل بند، کانال، قنات و دیگر سازه های آبی بتوانند کمبود آب آشامیدنی، صنعتی و کشاورزی دیگر مناطق دور از رودها را که خاک حاصل خیز داشتند، فراهم کنند. در این زمینه تامین آب شهر و زمین های کشاورزی گندی شاپور با فاصله ۱۵کیلومتری از رود دز، ازطریق اندام های آبی متعددی انجام شد؛ در این میان، قنات های رودخانه ای، نقش اساسی در انتقال آب مطمئن رودخانه دز به این شهر و زمین های کشاورزی آن داشته است. بررسی های میدانی باستان شناختی نگارندگان، موجب شناسایی سازه های آبی جدیدی ازجمله: پل بند، قنات ها و کانال های وابسته به آن گردید که پیش از این، تنها بخش کوچکی از این آثار شناسایی شده بودند. قرارگرفتن بخش قابل توجهی از این آثار در ضلع شرقی رودخانه دز و امتداد شماری از آن ها تا نزدیکی گندی شاپور، این فرضیه را که منبع اصلی تامین آب این شهر، قنات های رودخانه ای بوده، مطرح می کند؛ مسئله ای که در نوشته های تاریخی نیز قابل ردیابی است. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که، آب دائمی موردنیاز شهر گندی شاپور چگونه تامین می شده و در این بین قنات های رودخانه ای چه جایگاهی داشته و ارتباط فیزیکی قنات ها با شهر چگونه بوده است؟ روش این پژوهش به صورت تاریخی-تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات مبتنی بر داده های میدانی و منابع تاریخی است. بررسی تصاویر ماهواره ای نشان از نقش پررنگ بهره برداری از قنات برای انتقال آب به گندی شاپور از رودخانه دز در دوره ساسانی داشته؛ هرچند بخشی از قنات های دزفول، به دوره ای متاخرتر از دوره ساسانی و حتی به عصر صفوی قابل انتساب است.

کلیدواژه ها

Aqueduct - Canal, Sater Structure, Dez River, Gondishapur, Dezful, Sasanian., قنات-کانال, سازه آبی, رودخانه دز, گندی شاپور, دزفول, ساسانی.

اطلاعات بیشتر در مورد COI

COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.

کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.