مهین سبحانی - استادیار گروه حقوق دانشگاه گیلان

عدالت انتقالی به معنی اجرای عدالت در جوامع انتقالی است. جوامع انتقالی جوامعی هستند که از تخلف­های گسترده و سازمان­یافته حقوق بشری و بشردوستانه که اغلب به عنوان جرایم بین­المللی شناخته می­شوند، به سمت یک صلح و سازش دایمی در حال گذار هستند. بسیاری از حقوقدانان بر این عقیده هستند که اجرای عدالت نسبت به جرایم ارتکابی مستلزم اجرای عدالت کیفری است. اما تجربه اغلب جوامع انتقالی بیانگر این است که اجرای عدالت کیفری در جوامع انتقالی نه تنها غیرممکن، بلکه بسیار خطرناک است. از آن­جا که می­تواند صلح شکننده در جوامع انتقالی را در معرض خطر قرار دهد. در عین حال برای تمام جوامع انتقالی اجرای عدالت کیفری امکان­پذیر نیست. یک ارزیابی از جوامع انتقالی اثبات می­نماید که اغلب این جوامع از سازوکارهای غیرکیفری مانند کمیسیون­های حقیقت­یاب، برنامه­های جبران خسارت و سازوکارهای سنتی اجرای عدالت جهت رسیدگی به جرایم ارتکابی در گذشته استفاده نموده­اند. در این مقاله به دنبال پاسخ به این سوال­ها هستیم که عدالت از منظر یک جامعه انتقالی به چه معناست و به دنبال چه هدفی است و کدام­یک از سازوکارهای عدالت انتقالی (کیفری و یا غیرکیفری) بهتر می­تواند پاسخگوی اهداف یک جامعه انتقالی باشد و آیا سازوکارهای اخیر می­توانند در عرصه بین­المللی دارای اعتبار باشد.

عدالت انتقالی, عدالت ترمیمی, سازوکارهای غیرکیفری, سازش, دیوان بین المللی کیفری