مرتضی کریمی نیا

عماد الدین ابومحمد یحیی بن هبه الله حسینی، از عالمان و رجال شیعه در قرن پنجم و ششم هجری و از سادات بسیار خوشنام، متمکن و دانشمند بوده، و منصب نقابت شیعیان را در منطقه بیهق بر عهده داشته است. منابع کهن او را عالم و شاعری زبردست در دو زبان فارسی و عربی دانسته اند و علاوه بر این وی را «صاحب القرآن» خوانده اند که نشان از انس و الفت او با قرآن کریم دارد. از سوی دیگر، جستجو در میان آثار وقفی کتابخانه آستان قدس رضوی نشان می دهد که یحیی بن هبه الله حسینی، و نوه اش ابوالحسن علی بن محمد بن یحیی بن هبه الله الحسینی دو اثر مهم قرآنی را در سده ششم هجری بر آستان امام رضا (ع) وقف کرده اند که تاکنون شناسایی و در جایی معرفی نشده اند. قرآن یحیی بن هبه الله حسینی نمونه ای از زیباترین کتابت های قرآنی در ایران قرن ششم هجری است که به دست عالمی شیعی از سادات حسینی در شهر بیهق کتابت شده و در سال ۵۳۵ هجری بر حرم رضوی وقف شده است. درواقع کاتب این اثر را از آغاز، به نیت وقف بر حرم مولایش، امام رضا علیه السلام کتابت و به زیبایی تمام تزیین و تذهیب و تجلید کرده است. سایر ویژگی های متنی این اثر، از جمله اختلاف قرائات (و عدم تطابق با یک قرائت معین)، تبعیت از رسم املایی و قیاسی در کتابت کلمات قرآن، به کارگیری عد الآی بصری، و مانند آن، هیچ تفاوتی با قرآن نویسی اهل سنت طی این قرون در ایران مرکزی و خراسان بزرگ ندارد. دو ویژگی مهم و مختص در قرآن یحیی بن هبه الله حسینی هست: نخست آنکه وی از آغاز این ۳۰ جزء را به نیت وقف بر حرم امام رضا علیه السلام کتابت کرده و لذا در آغاز و انتهای جزوات خود، به خطی زیبا به این امر اشاره کرده است. دوم استفاده وی از عناصر تزیینی و تذهیبی زیبا و چشمگیر در جای جای نسخه است.

قرآن نویسی شیعیان, قرآن های ایرانی در قرن ششم, عماد الدین ابومحمد یحیی بن هبه الله حسینی, سادات آل زباره, شیعیان بیهق, قرآن های وقف شده بر آستان قدس رضوی