پایش ده ساله ترکیب پوشش گیاهی پارک جنگلی سی سنگان قبل و بعد از طغیان آفت شب پره شمشاد (Cydalima perspectalis Walker)
- سال انتشار: 1403
- محل انتشار: دوفصلنامه بوم شناسی جنگل های ایران، دوره: 12، شماره: 1
- کد COI اختصاصی: JR_IFEJ-12-1_001
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 47
نویسندگان
Department of Forest Science and Engineering, Faculty of Natural Resources, Tarbiat Modares University, Noor, Iran
Department of Forest Science and Engineering, Faculty of Natural Resources, Tarbiat Modares University, Noor, Iran
Faculty of Natural Resources, University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Sari, Iran
چکیده
چکیده مبسوط مقدمه و هدف: شمشاد هیرکانی (PojarkBuxus hyrcana ) تنها گونه از جنس شمشاد و از معدود درختان پهن برگ همیشه سبز جنگل های هیرکانی است. هرچند شمشاد در لیست قرمز گیاهان ایران در طبقه حفاظتی در معرض خطر (Endangered) معرفی میشود اما انهدام بخش عمدهای از جنگلهای شمشاد ناحیه هیرکانی از یک سو به دلیل تخریب رویشگاه و تغییر کاربری زمین در طول دهههای گذشته و از سوی دیگر بروز بیماری قارچی سوختگی برگ شمشاد و مهمتر از آن طغیان آفت شبپره که در طی مراحل استقرار، این گونه ابتدا اپیدرم برگ را مورد تهاجم قرار داده و سپس برگ های کامل و پوست تنه شاخه و ساقه را مورد استفاده قرار میدهد سبب شده است تا سطوح وسیعی از این جنگلها (بیش از ۸۰-۹۰ درصد آنها) نابود شده و بنابراین میتوان اذعان داشت که در حال حاضر شمشاد هیرکانی در معرض انقراض (Critically Endangered) است. پژوهش حاضر در نظر دارد تا تاثیر فعالیت برگخواری آفت شبپره شمشاد بر عملکرد پوششگیاهی روزمینی را در دو دوره پایش ۱۳۹۰ (قبل از آفت شب پره شمشاد) و ۱۴۰۱ (بعد از آفت شب پره شمشاد) در ذخیره گاه شمشاد هیرکانی سی سنگان را مورد ارزیابی قرار دهد. مواد و روشها: نمونهبرداری از ترکیب پوششگیاهی در فصل پاییز برای ثبت پوشش پیشبهاره و فصل رویش هنگامی که انتظار میرود سهم عمدهای از ترکیب گیاهی در منطقه حضور داشته و به رشد کامل رسیدند در سال ۱۳۹۰ (قبل از شیوع آفت شب پره) و ۱۴۰۱ (پس از شیوع آفت شب پره) انجام شد. اندازه قطعات نمونه مطابق با اندازه قطعه نمونه پیشنهادی برای مطالعه ترکیب پوشش گیاهی رویشهای جنگلی نواحی معتدله ۴۰۰ متر مربع (۲۰× ۲۰ متر) در نظر گرفته شد. در هر قطعه نمونه ابتدا فهرست کلیه گونههای گیاهی به تفکیک فرم رویشی ثبت شده و سپس وفور و غلبه (درصد تاج پوشش) گونههای گیاهی بر مبنای مقیاس براون - بلانکه ثبت شد. سپس با استفاده از منابع موجود شامل فلور ایرانیکا مجموعه فلورهای فارسی ایران و فلور رنگی ایران بهطور دقیق مورد شناسایی قرار گرفتند. شکل زیستی گیاهان بر اساس ردهبندی رانکایر تعیین شده و طیف زیستی ترسیم شد. اشکال زیستی گیاهان منطقه تعیین شده بهمنظور بررسی پراکنش جغرافیایی یا کورولوژی گیاهان ابتدا مناطق انتشار آنها با استفاده از منابع فلوری مذکور تعیین شده و بعد کوروتیپ گونه ها بر مبنای تقسیمبندی نواحی جغرافیایی و مناطق فلوریستیک زهری تقسیم گردید طیف پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه نیز بهصورت هیستوگرام ترسیم شد. یافتهها: نتایج نشان داد که تعداد ۵۲ گونه در سال ۱۳۹۰ و تعداد ۶۹ گونه در سال ۱۴۰۱ در پوشش روزمینی در ذخیرهگاه شمشاد پارک جنگلی سیسنگان شناسایی شد، که ۴۹ گونه (۶۷ درصد) بهطور مشترک در ترکیب پوشش روزمینی در سال ۱۳۹۰ و ۱۴۰۱ حضور داشته، ۴ گونه (۵ درصد) تنها در سال ۱۳۹۰ و ۲۰ گونه (۲۷ درصد) تنها در پوشش گیاهی روزمینی در ۱۴۰۱ حضور داشتند. بررسی طیف بیولوژیک عناصر گیاهی پوشش روزمینی در سال ۱۳۹۰ نشان داد که فانروفیتها با ۴۴ درصد ( ۲۳ گونه)، کریپتوفیتها و همی کریپتوفیت ها با ۱۹ درصد (۱۱ گونه) بهترتیب بیشترین حضور را بهخود اختصاص دادند. اما در بررسی طیف بیولوژیک عناصر گیاهی در سال ۱۴۰۱ فانروفیت ها با ۳۸ درصد (۲۶ گونه)، تروفیت ها با ۲۳ درصد (۱۶ گونه) بهترتیب بیشترین حضور را به خود اختصاص دادند. در بررسی منطقه پراکنش پوشش گیاهی روزمینی در سال ۱۳۹۰ و ۱۴۰۱، عناصر اروپا سیبری با ۵۰ و ۴۶ درصد (۳۴ و ۳۸ گونه)، چند منطقه ایها با ۱۵ و ۱۹ درصد (۱۵ و ۱۶ گونه) بهترتیب بیشترین حضور را بهخود اختصاص دادهاند. نتایج بررسی شاخص های تنوع گونه ای، یکنواختی و غنای گونه ای پوشش روزمینی در دو دوره پایش در سال های ۱۳۹۰ و ۱۴۰۱ نشان داد که بین مقادیر شاخص های تنوع گونه ای روزمینی، یکنواختی و غنای گونه ای در دو دوره پایش (۱۳۹۰ و ۱۴۰۱) اختلاف معنیدار (۰/۰۰۱< p) وجود دارد. در بررسی درجه تشابه گونه ای پوشش گیاهی گذشته و کنونی ذخیرگاه شمشاد سیسنگان با استفاده از توابع جاکارد و سورنسون مشخص شد که میزان تشابه پوشش گیاهی روزمینی در دو دوره پایش اندک بوده است. چون بروز هرگونه اختلال طبیعی در جوامع جنگلی موجب بروز تغییر در مسیر توالی پوشش گیاهی روزمینی و کاهش تشابه بین پوشش گیاهی قبل و بعد از اختلال میشود در واقع نتایج این تحقیق نشان داد که غنا و تنوع گونه ای با افزایش شدت برگخواری بوسیله آفت شبپره شمشاد و باز شدن تاج پوشش افزایش می یابد. نتیجهگیری کلی: نتایج حاصل از این پژوهش تصریح می کند که باتوجه به اینکه پوشش گیاهی روزمینی در قطعه نمونههای آلوده غالبا از گونه های پیشگام و علفی تشکیل شده است بنابراین هرگونه اقدام مدیریتی بهمنظور بازسازی و احیای این ذخیره گاه ارزشمند باید در اولویت قرار گیرد تا مسیر توالی در این ذخیرگاه ارزشمند بهسمت مرحله اوج محقق شود. چون ویژگی های رژیم های اختلال بهشدت بر پویایی و توالی جنگل تاثیر گذاشته و در این رابطه بهرهگیری از راهبرد مدیریت حفاظتی می تواند نقش مهمی در کاهش اثرات آن ایفا نماید.کلیدواژه ها
Aboveground Vegetation, Biodiversity, Defoliation, Hyrcanian Boxwood, Resilience, برگ خواری, پوشش روزمینی, تاب آوری, تنوع زیستی, شمشاد هیرکانیاطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.