نادر حیدری - عضو هیات علمی بخش تحقیقات آبیاری و زهکشی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی
محمد مهدی نخجوانی مقدم - استادیار موسسه تحقیقات فنی مهندسی و کشاورزی کرج

با توجه به محدودیت منابع آب و ضرورت افزایش بهره وری آب در تولید محصولات کشاورزی، توسعه روش های آبیاری تحت فشار یکی از سیاستها و فعالیتهای اجرائی مهم و عمده بخش آب کشاورزی در طی سالهای اخیر بوده است. هدف از این پژوهش بررسی وضعیت توسعه آبیاری تحت فشار از بعد کمی در کشور ایران و مقایسه آن با سایر کشورها و مناطق مختلف جهان با استفاده از شاخص ضریب نفوذ آبیاری تحت فشار (نسبت مساحت اراضی تجهیز شده به روشهای آبیاری تحت فشار به کل اراضی فاریاب)، و در نهایت برآورد حد مطلوب و مورد انتظار سطح توسعه آن برای کشور میباشد. بر اساس نتایج ضریب نفوذ آبیاری تحت فشار تا پایان برنامه ششم توسعه (سال ۱۳۹۹) برابر ۲۱/۴ درصد می باشد که در مقایسه با سایر کشورها (۲۳ کشور منتخب) در حد پائینی قرار دارد. با استفاده از روش همبستگی چند متغیره بین مقادیر متغیرهای اثر گذار بر مدیریت آب نظیر سرانه برداشت از منابع آب، سهم برداشت از منابع آب در بخش کشاورزی، مساحت اراضی فاریاب، و ضریب نفوذ آبیاری تحت فشار ۱۴کشور منتخب و اعمال مقادیر نظیر برای کشور ایران، سطح مطلوب و مورد انتظار (ضریب نفوذ) آبیاری تحت فشار کشور برابر ۴۹/۲درصد برآورد شد (۱۳۰ درصد افزایش در مقدار فعلی ضریب نفوذ). یعنی در سالهای آینده از جمله در برنامه هفتم توسعه، میتوان به شرط لحاظ ضوابط، مقررات، و تمهیدات لازم از جنبه کاهش اثرات منفی و نامطلوب توسعه ناموزون سامانه ها بر منابع آب و محیط زیست، و جلوگیری از وقوع پدیده "اثر بازگتشی"، به صورت مطلوب و پتانسیل تا نیمی از اراضی فاریاب کشور را مجهز به آبیاری تحت فشار نمود. لذا هنوز فضا برای توسعه بیشتر با لحاظ تمهیدات لازم و به شرط ایجاد زیر ساخت ها، و ضوابط و مقرراتی کنترلی لازم، وجود دارد.

"؛ آبیاری تحت فشار"؛ اراضی فاریاب"؛ سرانه آب"؛ سهم آب کشاورزی"؛, "؛ میزان توسعه