محمد رضا شاهرودی - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
علی ثقفیان - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، تهران، ایران

تقیه از جمله آموزه هایی است که همواره در طول تاریخ به عنوان راه حلی برای چالش اختلاف حدیث مورد استفاده قرار گرفته است. در این بین میزان گستردگی آن در میان روایات همواره از سوی علما مورد مناقشه بوده است، به طوری که برخی اندیشمندان، نقش پررنگ تری برای آن قائل شده اند. این تفاوت دیدگاه سبب شکل گیری این پرسش می شود که تعارض و اختلاف احادیث تا چه میزان از آموزه ی تقیه اثر پذیرفته و چه حجمی از اختلافات ناشی از آن، در کتب روایی شیعه نمود پیدا کرده است؟ آیت الله سیستانی با نگاهی نو و مبتنی بر لحاظ بستر تاریخی تقیه به این پرسش پاسخ داده و قائل به عدم تاثیر تقیه در موضوع اختلاف حدیث و سهم اندک آن در میان مکتوبات کنونی شیعه شده است. پژوهش پیش رو در گام نخست دیدگاه های ایشان در حوزه ی شرایط تاریخی تقیه را دسته بندی کرده و مبتنی بر آن، کوشیده است به سوال تحقیق بر اساس سه دلیل: «فعلیت تقیه در شرایط اضطراری»، «امکان شناسایی تقیه و پالایش آن در هنگام تصنیف کتب» و «عدم تقیه در موضوعات حساسیت آفرین» پاسخ دهد. در پایان نیز بخشی از این ادله مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. نتیجه ی این تحقیق نشان می دهد که به طور کلی نمی توان پذیرفت که شاگردان اهل بیت (ع) امکان شناسایی همه ی مصادیق تقیه را داشته اند و از این رو باید اذعان کرد که امکان پالایش این موارد پیش از نگارش در کتب حدیثی برای آنان امکان پذیر نبوده است.

تقیه, اختلاف حدیث, تاریخ حدیث, آیت الله سیستانی, تعارض ادله