سمیه محرمی - استادیار، گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

پسماند شهری یک منبع مقرون به صرفه و باارزشی از مواد آلی برای خاک های کشاورزی است. در سال های اخیر کمپوست پسماند شهری به طور گسترده ای در بخش کشاورزی به عنوان یک بهبوددهنده خاک و نیز به عنوان یک کود استفاده شده است، ولی کاربرد بیش از حد کودهای آلی و معدنی در تولید محصولات گلخانه ای منجر به تجمع فلزات سنگین در خاک و خطرات سلامتی برای انسان می شود. بنابراین این پژوهش با هدف بررسی تاثیر کاربرد کمپوست پسماند شهری و کود دامی بر روی فلزات سنگین خاک انجام شد. همچنین خطرات بهداشتی ناشی از مصرف خیار کشت شده در این خاک ها ارزیابی شد. در این پژوهش، غلظت فلزات سنگین کادمیوم، مس، نیکل، سرب و روی در خاک، تحرک عنصر، فراهمی زیستی، جزء بندی فلزات به همراه اثرات آلودگی این فلزات در خاک گلخانه و جذب این فلزات توسط گیاه خیار پس از ۳ سال کشت متوالی و کاربرد کمپوست پسماند شهری و کود دامی در قالب طرح بلوک های کاملا تصادفی در سه تکرار در یک گلخانه ای واقع در جنوب استان تهران بررسی شد. همچنین شاخص های آلودگی محیطی نیز ارزیابی شد. نتایج نشان داد که کاربرد کمپوست پسماند شهری و کود دامی، سبب افزایش غلظت کل و قابل استخراج فلزات سنگین در خاک شده است. با این وجود غلظت فلزات اندازه گیری شده در حد مجاز غلظت فلزات سنگین در خاک های ایران است. فلزات مس و روی به ترتیب به عنوان متحرک ترین فلزات در خاک شاهد و خاک های تیمار شده با کمپوست پسماند شهری و کود دامی شناسایی شدند. مقدار سرب mg kg-۱ ۲۶/۲ و کادمیوم mg kg-۱ ۰۶/۰ در میوه خیار کشت شده در خاک های تیمار شده با کمپوست پسماند شهری بیش از مقدار حد مجاز برای سبزیجات خوراکی بود. بر اساس نتایج به دست آمده از شاخص خطر سلامتی برای سرب و مس، مصرف خیار کشت شده در خاک های تیمار شده با کمپوست پتانسیل بالایی برای به خطر انداختن سلامتی بزرگ سالان و کودکان را دارد. نتایج این بررسی نشان داد که علی رغم کاربرد سه ساله کمپوست پسماند شهری و کود دامی، غلظت فلزات سنگین اندازه گیری شده بیش از حد مجاز نبوده است. با این حال، با در نظر گرفتن قابلیت فراهمی زیستی بالای فلزات سنگین، کاربرد مکرر کمپوست پسماند شهری خطرات تجمع تدریجی فلزات سنگین در خاک در طی زمان را به همراه خواهد داشت. بنابراین اندازه گیری غلظت های کل و قابل استخراج فلزات سنگین و تعیین فاکتور تحرک هنگام ارزیابی اثرات احتمالی بر عملکرد و جذب فلزات توسط گیاه و تعیین شاخص های کیفیت خاک، اهمیت ویژه ای دارد.

پسماند شهری, فلزات سنگین, جزء بندی, شاخص خطر سلامتی, فاکتور تحرک عنصر