«جهت شدگی» در فارسی: مطالعه موردی «اندام واژه ها» بر اساس دستوری شدگی

براساس نظر هاینه گویشوران زبان با استفاده از منابع عینی مانند اندام واژه ها، طبیعت­واژه­ها و برخی افعال به رمزگذاری مفاهیم جهتی مانند بالا، پایین، جلو، عقب و ... می پردازند. در این پژوهش، فرایند تحول منابع واژگانی به واژگانی که به مفاهیم جهتی دلالت دارند، جهت­شدگی نامیده می­شود. پژوهش حاضر به چگونگی رمزگذاری جهت­های نسبی و استعاری با استفاده از منبع واژگانی اندام واژه­ها و براساس آرای هاینه پرداخته است. برای تعیین ابعاد جهت­شدگی، یا میزان تحولات معنایی، تصریفی- نحوی و آوایی منابع واژگانی به مقاصد جهتی، مطالعه حاضر از انگاره داوری و نغزگوی کهن بهره جسته­است. برای جمع آوری داده­ها نیز­ از کتب نظم و نثر، ضرب­المثل، رمان، فرهنگ­های واژگان، کتب فارسی ابتدایی و متوسطه، تارنماها و گفت­وگوهای تلویزیونی  و روزمره استفاده شده­است. بازه­ زمانی داده­ها شامل داده­های فارسی نو متقدم (قرن ۴ تا ۱۳هجری) و فارسی نو امروز (قرن ۱۳ تا امروز) است. نتایج نشان می دهد زبان فارسی از اندام­واژه­های سر، پا، چشم، قلب و ... برای بیان جهت­های نسبی و استعاری استفاده نموده و در نهایت این منابع واژگانی متحمل درجه دوم جهت شدگی گردیده­اند

کلیدواژه ها:

دستوری شدگی ، جهت شدگی ، جهت واژه ، اندام واژه ، زبان فارسی