محرم رضایتی کیشه خاله - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان
آرزو ابراهیمی دینانی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان

فعل آینده در زبان های ایرانی از دوره باستان تاکنون با تحولاتی همراه بوده است. در فارسی باستان ساخت خاصی به نام آینده وجود نداشت و غالبا از وجه التزامی برای اشاره به آینده استفاده می شد. در اوستایی، علاوه بر وجه التزامی، فعل مستقل آینده نیز وجود داشت که از این ساخت تنها وجه اخباری و صفت فاعلی موجود است. در گروه غربی زبان های ایرانی میانه، خلا کاربرد فعل آینده با وجه مضارع التزامی و مضارع اخباری جبران می شده است. در گروه شرقی زبان های ایرانی (سغدی و خوارزمی)، فعل آینده با افزودن پسوند زمان ساز به آخر فعل واژگانی ساخته می شد. در فارسی دری، و به تبع آن در فارسی نوشتاری امروز، فعل آینده از ترکیب شکل تصریفی فعل معین «خواستن» و فعل واژگانی (در شکل مصدر کامل یا کوتاه) بنا می شود. اما در فارسی گفتاری معمولا این شیوه کاربردی ندارد و عملا مضارع اخباری جانشین آن گردیده است. در بیشتر گویش های ایرانی ویژگی فعل آینده مشابه فارسی گفتاری است.  در این مقاله ضمن بررسی سیر تحول تاریخی فعل آینده از گذشته تا به امروز، چگونگی ساخت آن در برخی از گویش های ایرانی مطالعه شده است

فعل آینده, ایرانی باستان, ایرانی میانه, فارسی نو, گویش های ایرانی