مریم زکوی - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه زیست شناسی دریا، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی نور، دانشگاهتربیت مدرس
مهدی قدرتی شجاعی - استادیار، گروه زیست شناسی دریا، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی نور، دانشگاه تربیت مدرس
اکبر رشیدی ابراهیم حصاری - استادیار، گروه زیست شناسی دریا، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی نور، دانشگاه تربیت مدرس

دریای خزر، بزرگترین گستره آبی محصور در جهان و در ارتباط با پنج کشور روسیه، آذربایجان، ایران، ترکمنستان و قزاقستان است. درحال حاضر مشکلات زیستمحیطی متعددی این اکوسیستم حساس و آسیبپذیر را مورد تهدید قرار داده است. وضعیت زیست محیطی دریای خزر به دلیل تاثیر عوامل مختلف از جمله نوسانات سطح دریا، صید بیش از حد، آلودگیهای ناشی از فعالیتهای انسانی و ورود گونه های مهاجم به ویژه Mnemiopsis leidyi تغییرات قابل توجهی داشته است. ترکیبات غنی از نیتروژن و فسفر از جمله آلاینده های مهم دریای خزر هستند. نیتروژن و فسفر آزاد شده از فاضلابهای خانگی و صنعتی و کودهای کشاورزی از طریق رودخانه ها و سیستمهای زهکشی به این دریا منتقل میشود. فاضلابهای حاوی مواد آلی، مواد مغذی معدنی، فلزات سنگین، هیدروکربنها، آفتکشها و سایر ترکیبات آلی در بسیاری از موارد به صورت تصفیه نشده به دریای خزر تخلیه میشوند. از آنجایی که این دریا محصور در خشکی است، آلاینده های تخلیه شده به دریا در جای خود باقی مانده و انباشته میشوند. در مقیاس جهانی، با توجه به تاثیر فراوان فعالیتهای انسانی بر محیطهای دریایی و مصب رودخانه ها، نظارت، ارزیابی و مدیریت یکپارچگی اکولوژیکی برای ارتقای پایداری بلندمدت این اکوسیستمها ضروری است. در محیطهای ساحلی، مواد آلاینده با توجه به ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خود، به ذرات معلق در آب اتصال مییابند و در نهایت در سطح رسوبات ته نشین و تجمع یافته و در اثر تغذیه برخی موجودات از جمله بی مهرگان کفزی به سطوح تغذیهای بالاتر منتقل میشوند. امروزه میتوان به کمک شاخصهای زیستی و اکولوژیکی به بررسی مشکلات و حفظ پایداری و سلامت اکوسیستمها کمک نمود.

دریای خزر، فعالیتهای انسانی، آلاینده، شاخصهای زیستی