عبدالرسول عبودیت - دانشیار و عضو هیئت علمی گروه فلسفه موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره), قم، ایران

حمل ماهیات بر واقعیات تشکیل دهنده ملا خارج به حمل هو هو و بدون واسطه در عروض، به ضمیمه این آموزه که مفاد حمل هو هو اتحاد و این همانی موضوع و محمول در مصداق است، سالیان دراز به طور ارتکازی این تفسیر را در ذهن فیلسوفان در پی داشت که واقعیات خارجی همان ماهیات اند؛ تفسیری که در چند سده اخیر به «اصالت ماهیت» شهرت یافته است. شیخ اشراق با تکیه بر همین ارتکاز، کمر همت بر اثبات اعتباریت وجود بست و بر فرد نداشتن مفهوم وجود در خارج و نفی صورت عینی برای آن اصرار ورزید و نتیجه این تلاش او در ذهن فیلسوفان این بود که ماهیت اصیل است و وجود اعتباری. میرداماد که خود با شیخ اشراق هم رای است، احتمال عقلی این شق را نیز مطرح کرد که وجود در خارج فرد داشته، اصیل باشد و ماهیت از خارج منتفی و اعتباری باشد، ولی او این شق را در حد فرضی عقلی مطرح کرد و به بطلان آن یقین داشت. صدرالمتالهین برخلاف همه اندیشمندان پیش از خود، با تاثر از آثار عرفا و با کمک گرفتن از شهود، بر آن شد که شق اخیر،یعنی اصالت وجود و اعتباریت ماهیت درست است. او این مدعا را با براهین متعددی ثابت کرد و بدین نحو پای ماهیت را از خارج برید و زنجیری را که احکام ماهوی به دست و پای عقل در کشف احکام واقعیات بسته بودند، پاره کرد و به اثبات احکامی جدید و باز کردن گره هایی ناگشوده نایل آمد که پیش از او کسی توفیق آن را نداشت. اکثر اندیشمندان پس از صدرالمتالهین در حوزه فرهنگ اسلامی شیعی با او هم رای اند و بر اکثر اندیشه های او صحه گذاشته اند. از جمله آنها، حکیم آقاعلی مدرس زنوزی است که از شارحان قوی حکمت متعالیه به شمار می آید و این مقاله به تصویر و اثبات اصالت وجود در آثار او اختصاص دارد.

اصالت وجود, اعتباریت ماهیت, اعتباریت معنا, فرد وجود, حکیم مدرس, حکیم نوری, صدرالمتالهین