احمد ابوترابی - عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره

علم فطری انسان به خدا، تقریبا مورد اتفاق همه اندیشمندان مسلمان است؛ اما درباره اینکه اولا مراد از فطری بودن علم به خدا، کدام معنا از معانی فطرت و کدام نوع از علم (حصولی یا حضوری) است؛ ثانیا اگر علم حصولی فطری به خدا وجود دارد، به کدام معنا از علم حصولی فطری است؛ و ثالثا اینکه ادعای فطری بودن علم به خدا را چگونه می توان اثبات کرد، اختلاف هایی وجود دارد. برای اثبات فطری بودن علم به خدا، غالبا به یکی از راه های شهود، نقل و استقرای تاریخی استناد می شود. در این مقاله با هدف اثبات فطری بودن علم حضوری به خدا، نخست به تعیین معنای مورد نظر از فطری، تبیین انواع امور فطری، تبیین مفهوم علم حضوری فطری و معانی مختلف علم حصولی فطری به خدا پرداخته ایم، سپس درصدد اثبات سه ادعا برآمده ایم: (۱) تنها دو دلیل اساسی برای اثبات علم فطری به خدا وجود دارد: الف) دلیل فلسفی، از راه ملاک علم حضوری، یعنی اتصال وجودی معلول به علت؛ ب) دلیل نقلی، از راه آیات شریفه قران کریم، به ویژه آیه میثاق و روایات مربوط به آنها. (۲) این دو دلیل، تنها علم حضوری فطری به خدا را اثبات می کنند. (۳) دلیلی عقلی بر اثبات علم حصولی فطری به خدا سراغ نداریم و آیه میثاق نیز بر علم حصولی به خدا دلالتی ندارد. راه های شهود و استقرای تاریخی نیز برای اثبات فطری بودن علم به خدا مفیدند؛ اما راه اول، راه همیشگی و همگانی نیست و راه دوم، مفید یقین نیست؛ البته این دو راه برای تایید ادله دیگر و برای اقناع در شرایط خاص مفیدند.

خداشناسی, فطری, علم حضوری, علم حصولی, وجود ربطی, آیه میثاق, عالم ذر