بررسی و نقد رویکرد تاریخی نگری به سنت اسلامی در آرای محمد عابد الجابری و محمد ارکون

رویکرد تاریخی به سنت اسلامی و اندیشه دینی، یکی از رویکردهای جدید در جهان اسلام است که طی دهه های اخیر از سوی برخی اندیشمندان و جریان های فکری در جهان اسلام مورد توجه قرار گرفته است. دراینمیان، جریان اعتزال نو و به ویژه محمد عابد الجابری و محمد ارکون، این رویکرد را بهطورجدی به کاربسته و میراث فکری اسلامی را نقد کرده اند. هدف آنها از این رویکرد تاریخمندانه، ارائه قرائتی جدید از اسلام و اندیشه اسلامی است؛ قرائتی که بسیاری از آموزه های فقهی و اعتقادی اسلامی را تاریخمند میداند و منحصر به عصر نزول می کند. این رویکرد در پی آن است که با تسری دادن آموزه های اسلامی به همه زمان ها و مکان ها مقابله کند؛ چراکه در این دیدگاه این سریان یافتن، درنهایت به برداشت هایی ایدئولوژیک از اسلام میانجامد که عامل اصلی عقبماندگی مسلمانان شمرده می شود. این دو در رویکرد تاریخی خود، از نگرش تاریخی کلاسیک عبور کرده و از رویکردهای جدید در حوزه تاریخینگری یا همان تاریخینگری نوین (نوتاریخگرایی) بهره برده اند که از آن جمله می توان به روش مکتب آنال در فرانسه اشاره کرد. البته، هم جابری و هم ارکون در این رویکرد تاریخی متاثر از اندیشمندان پستمدرن غربی و به ویژه فرانسوی هستند و کوشیدهاند الگوی آنان را عینا در فضای فکری اسلامی پیاده سازند. این در حالی است که برخی معتقدند حوزه معرفتی اسلام و غرب، تفاوت های بنیادینی با یکدیگر دارند و نمی توان برای هردو آنها نسخه واحدی ارائه کرد. در این مقاله نحوه بهکارگیری رویکرد تاریخینگری نوین از سوی جابری و ارکون درباره اندیشه اسلامی تبیین و بررسی، و سپس با جریان های مخالف این رویکرد مقایسه شده است تا خواننده فراتر از نتایج این مقاله بتواند خود به قضاوت بنشیند.

کلیدواژه ها:

تاریخی نگری ، سنت اسلامی ، عقل عربی ، عقل اسلامی ، محمدعابد جابری ، محمد ارکون