حسین پژوهنده - دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه باقرالعلوم
عسکری سلیمانی امیری - دانشیار و عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

بررسی تحلیلی آموزه­های فلسفی ابن­سینا و ملاصدرا نشان می­دهد که در این دو مکتب فلسفی، هیچ­گاه حقیقت قوه واهمه به عنوان یکی از مبادی ثانویه ادراکات نفسانی مورد انکار قرار نگرفته، بلکه این قوه در حکمت سینوی، هویتی مستقل و متمایز داشته؛ اما در حکمت صدرایی استقلال وجودی ندارد و همان عقل منزل است که از مرتبه اصلی خودش سقوط کرده و به صور خیالی و حسی توجه یافته ­است. پس واهمه در انسان، هویت عقلانی داشته، و با عقل تباین و تغایر وجودی ندارد. بلکه قوه عاقله (عقل خالص) در ضمن وجود عقلی شدید در بالاترین مرتبه عالم عقل، و واهمه (عقل منزل) در ضمن وجود عقلی ضعیف در نازلترین مرتبه آن قرار می­گیرد. به نظر می­رسد این نگرش متفاوت نسبت به هویت وجودی قوه واهمه انسان، از اختلاف در مسئله معیار در تمایز وجودی قوای ادراکی طولی و سایر موجودات خارجی، نشات می­گیرد. زیرا ابن­سینا تمایز وجودی قوای ادراکی انسان را به عوارض شخصیه خارج از ذات دانسته و معتقد است آنها اصناف یک حقیقت و ماهیتاند که به دلیل اختلاف در محل و فعل ادراکی خاص از یکدیگر متمایز می­گردند؛ اما ملاصدرا با توجه به تجرد کلیه قوای ادراکی، تمایز آنها را به عوارض مادی ندانسته، بلکه بر پایه نگرشی برتر به مسئله اصالت وجود و دو نظریه تشکیک در وجود و اتحاد علم، عالم و معلوم معتقد است قوای ادراکی طولی به جهت اتحاد با وجودات برتر ماهیت، تشخص مییابند و از یکدیگر متمایز می­گردند

قوای نفس, قوه واهمه, تمایز تشکیکی, تمایز ماهوی, هستی شناختی