محسن محمدی ایوانکی - دانشجوی دکتری، دانشکده اقتصاد، دانشگاه تهران
حسن سبحانی - استاد اقتصاد، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، تهران، ایران
میثم نریمانی - استادیار گروه اقتصاد دانش بنیان، پژوهشکده مطالعات فناوری، تهران، ایران

ژاپن همواره به عنوان الگویی از موفقیت در پیشبرد سیاست صنعتی معرفی شده است؛ چه آنکه این کشور پس از تسلیم بی قیدوشرط در پایان جنگ جهانی دوم، تا سال ۱۹۹۰ به دومین اقتصاد جهان سرمایه داری تبدیل شد. این مقاله ابتدا با بررسی مهم ترین رویکردهای متاخر سیاست صنعتی، چهار حوزه مهم را در زمینه طراحی و اجرا شناسایی کرده است: (۱) ساختار بوروکراتیک، محیط نهادی و قابلیت های سازمانی، (۲) سیاست های بخشی و صنایع هدف گذاری شده، (۳) ابزارهای حمایتی و چگونگی مولدسازی آنها، و (۴) تعامل دولت و بخش خصوصی. در ادامه ۱۸ پژوهش علمی که نگاهی تاریخی به اجرای سیاست صنعتی در ژاپن داشته اند، انتخاب گردید. این ۱۸ اثر، در راستای بررسی چهار حوزه معرفی شده در ادبیات نظری سیاست صنعتی، مبتنی بر پژوهش کیفی و با روش تحلیل محتوای مقوله محور (تماتیک)، مورد مداقه قرار گرفت و سه دوره در تکامل تاریخی اجرای سیاست صنعتی در ژاپن شناسایی شد: (۱) دوره اضطرار و اشغال ژاپن (۱۹۴۵-اوایل دهه ۱۹۵۰)، (۲) دوره راه اندازی و بهبود بهره وری (اوایل دهه ۱۹۵۰- ۱۹۷۲) و در نهایت (۳) دوره تعدیل و جهش (۱۹۷۲-۱۹۹۰). در نهایت، بر اساس تجربه ژاپن و بررسی ادبیات نظری پیرامون سیاست صنعتی، الگویی از تکامل تاریخی اجرای سیاست صنعتی ارائه شده است. این الگو مسیری از تمهید شرایط آغازین، بهبود بهره وری و راه اندازی صنایع جدید و در نهایت، تعدیل صنایع رو به زوال و حرکت به سمت صنایع دانش محور را برجسته ساخته است.

سیاست صنعتی, ژاپن, وزارت تجارت بین الملل و صنعت (MITI), تکامل تاریخی, آژانس راهبر