بی بی معصومه سیدحسینی - دانشجوی پژوهش هنر، دانشکده هنر، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران.

هنر خوشنویسی، به عنوان میراث فرهنگی مشترک در میان کشورهای جهان اسلام و به طور کلی تمدن اسلامی به شمار می رود. میزان توجه به هنر خوشنویسی در دوره عثمانی به اوج خود رسید. خطوط ثلث و محقق در عرف خوشنویسان به عنوان یکی از اقلام سته شناخته می شوند و از هر دو خط در کتابت آیات قرآن استفاده می شود. خط ثلث و خط محقق تا حدود زیادی به لحاظ ساختار بصری و فرمی به یکدیگر شبیه هستند و هر دو از یکدیگر مشتق شده اند، اما وجوه اشتراک و افتراق این دو خط به طور دقیق و کامل مورد بررسی قرار نگرفته است. در این پژوهش، هدف یافتن وجه اشتراک و افتراق در شیوه کتابت و ساختار بصری و فرمی حروف و مفردات این دو خط است. مقاله حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که شیوه کتابت خط ثلث و خط محقق از نظر ساختار بصری و فرمی دارای چه ویژگی هایی است و با توجه به این که این خطوط از یکدیگر مشتق شده اند چه شباهت ها و تفاوت هایی میان این دو خط وجود دارد و کدام یک برای کتابت آیات قرآن مناسب تر است؟ روش این تحقیق، توصیفی - تحلیلی است و گردآوری اطلاعات با استفاده از روش کتابخانه ای و با رجوع به منابع مکتوب صورت گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد ساختار فرمی و نوشتاری خط محقق بسیار ساده، واضح و روان است و ترکیبات پیچیده ای ندارد و به دلیل شکل و فرم کرسی بندی و سادگی حروف از خوانایی بالایی برخوردار است. همچنین، در این خط هر حرف فرم مخصوص و معین خود را دارد و هیچ حرفی با حروف دیگر اشتباه گرفته نمی شود. از این رو، خط محقق مناسب ترین و کاربردی ترین خط برای کتابت قرآن به شمار می رود و خط ثلث به لحاظ زیبایی و آراستگی بصری برای نوشتن سر سوره های قرآن و خطوط تزئینی مناسب تر است.

خوشنویسی، کتابت قرآن، ثلث، محقق، دوره عثمانی