علی محمدی - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور؛ تهران؛ ایران
عذرا محمدی - دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی؛ دانشگاه تبریز؛ ایران

زن در ادبیات کهن همواره مورد توجه شاعران و نویسندگان بوده است ؛ هرچند در جوامع مردسالار گذشته ، این توجه چندان مثبت نبوده است . نظامی با این که در جامعه ای مردسالار می زیست ، بیشترین عنایت را نسبت به زنان دارد. برخی زنان در منظومه های نظامی آن چنان والا مقام و محترمند که آدمی را به شک می اندازندکه آیا این شاعر در همان جامعه ی زن ستیز زندگی می کرده است یا نه ؟ طیف گسترده ای از زنان در آثار نظامی ایفای نقش می کنند؛ از زنان فرمانروا گرفته تا زنان عادی . زنان در منظومه های وی به عنوان معشوق مطرح شده اند و به تبع معشوق واقع شدن مورد مهر و محبت شاعر قرار گرفته اند. حتی کنیزان نیز در اغلب موارد مورد ستایش قرار گرفته اند. زنانی نیز در آثار وی دیده می شوند که حاکم و فرمانروا هستند. این مقاله با هدف شناخت زن و نقش او در جامعه کهن ایرانی نوشته شده است و همینطور به طرز نگاه نظامی و همعصران وی به زنان پرداخته شده و نقشهایی که یک زن ممکن بود در آن عصر بر عهده داشته باشد. به طور کلی زنان آثار نظامی را می توان به دو دسته تقسیم کرد: نخست زنانی که نقش های معمول دیگر آثار ادبی را ایفا می کنند، چون مادر، عروس ، همسر، معشوقه و .... و دیگر زنانی که نقشی فراتر از سایر زنان دارند چون نقش فرمانروا، جادوگر، شاعر و .... . نظامی نظری مثبت و خوب نسبت به زنان دارد و همیشه عفاف را بر حجاب مقدم داشته است .

نظامی ، زن، عاشق ، معشوق، لیلی ، شیرین ، ستایش .