احمد محمدی - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور تبریز-ایران
حبیب مرتضوی - دبیر آموزش و پرورش، شهرستان چهار برج آذربایجان غربی- ایران

(خانقاه) و (فتوح) از اصطلاحات مهم در متون مربوط به اهل تصوف است .شیوه معماری خاص خانقاه و اجزاء متشکله آن و نیز وضع قواعد و آداب خاص بر فتوحات و نحوه و کیفیت بهره مندی از آن ها نشانگر اهمیت خاص این موضوعات از دیدگاه صوفیان است . با توجه به اشارات مکرر عرفا به مفاهیم مذکور، تبیین چگونگی بازتاب این عناوین در متون برجای مانده از مشایخ صوفیه و تحلیل کارکردها و اثرات احتمالی مثبت و یا منفی آنها ضرورت دارد. هدف از انجام این پژوهش ، بررسی دقیق جایگاه دو اصطلاح مذکور در فرهنگ و آیین تصوف با تاکید بر متون عرفانی به ویژه متن اسرارالتوحید است . روش مطالعه در این پژوهش ، توصیفی تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای است . قلمرو مطالعه نیز، متون عرفانی و صوفیانه با تاکید بر اسرارالتوحید محمد بن منور است که با مقدمه ، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی چاپ شده است . در خصوص تاریخ دقیق تاسیس خانقاه و نیز شکل گیری آیین فتوح در خانقاهها اقوال و نظرات متعددی مطرح شده است که نیاز به بررسی و دقت نظر دارد.ساختمان خانقاه شامل اجزاء و بخشهای متعدد است که هر بخشی برای استفاده ای خاص در نظر گرفته شده است .فتوحات نیز طبق قاعده ای معین باید در دسترس افراد حاضر در خانقاه قرار گیرد. بر اساس متن اسرارالتوحید، خانقاه دارای بخشهای متعددی با عناوین : صومعه ، زاویه ، مسجدخانه ، مشهد، صفه ، خزینه ، حظیره، بازار، بالان،رواق، مطبخ ، متوضا، مبرز و حمام است . و فتوح، نذور اهدایی مردم به خانقاههاست که طبق اصول و شرایط خاص به ساکنان خانقاه تعلق می یابد.

خانقاه، فتوح، اسرارالتوحید، عرفان، تصوف.