اردلان زمانی - دانشگاه تهران
محمد محمد رضایی - پردیس فارابی دانشگاه تهران

این پژوهش بر آن است تا ارتباط اندیشههای باستانی سرزمین ایران را با عرفان مسلمانان نشان دهد و از بررسی ارتباط این ایدهها با سایر مکاتب سخنی نمی رود. روش این بررسی توصیفی تحلیلی و موضوعمحور است و چندان از ارتباط تاریخی این اندیشهها سخنی گفته نمی شود. همچنین برای دوری از پراکندگی بحث و پرهیز از بررسی تاریخی چرخش ایدههای عارفانه میان اهل عرفان در اینجا تنها ابنعربی بهعنوان نقطهای از عرفان نظری در میان مسلمانان گزیده شده است که ایدههای عرفانی در آن به نحوی ساختارمند در کنار هم قرار می گیرند. واژه نظری اشاره به نظری بودن این ایدهها دارد و عرفان عملی را از قلم میاندازد. در این نوشته چند انگاره کلان عرفانی که مبانی اصلی عرفان مسلمانان هستند از جمله اسماء و صفات، اعیان ثابته و عالم خیال، انسان کامل و هسته اصلی این انگارهها یعنی وحدت وجود مورد واکاوی قرار میگیرد و پیش از آن آنچه که گمان می شود که قرین این ایدهها در فرزانش ایرانی است یعنی سخن از امشاسپندان،زروان، فروهرها و انسان نخستین بررسی خواهد شد. نتیجهای که از این نوشته گرفته میشود این است که ارکان اصلی عرفان مسلمانان کم و بیش تفصیلی بر انگارههای فرزانش ایرانی است.

امشاسپندان. زروان. فروهر. انسان نخستین. وحدت وجود، عرفان ابن عربی.