سمیه بیوک زاده - دانشجوی کارشناسی ارشد زمین شناسی مهندسی، دانشگاه تبریز
ابراهیم اصغری کلجاهی - دانشیار گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز
رحیم جمیری - عضو هیات علمی گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز

امروزه ترافیک سنگین و مشکات حمل و نقل شهری و افزایش سفرهای درون شهری و مسائل زیست محیطی یکی از مهمترین معضات شهرهای پرجمعیت و کان شهرها میباشد. یکی از بهترین و ایمنترین روشها در جهت کاهش مشکات مذکور و همچنین افزایش راندمان ترافیکی، استفاده از حمل و نقل زیرزمینی یا مترو میباشد. احداث سیستم مترو در شرایط توسعه شهری موجود، به ویژه در شرایط دشوار زمین شناسی، مشکات علمی، فنی و عملی متعددی را به دنبال دارد. این مشکات عمدتا مربوط به حفر تونل در زیر یا نزدیک ساختمانهای موجود، به ویژه در مناطقی با خاکهای ضعیف و اشباع از آب، و وقوع فرایندهای نامطلوب که بر ساختمانها و سازهها تاثیر میگذارد. هنگام حفاری تونلهای زیرزمینی ازم است که پایداری ساختمانها و سازهها از قبل در مرحله طراحی و نقشه برداری برآورد شود.مسیر جدید خط ۳ مترو تبریز به طول حدود ۱۰ کیلومتر در راستای شمالی- جنوبی از یک سری واحدهای رسوبی آواری و آذرآواری از پلیوسن تا عهدحاضر تشکیل شده است. در این مسیر شرایط زمین شناسی متفاوت بوده و از انواع سنگهای ضعیف رسوبی و رسوبات آبرفتی ریز و درشت دانه عبور میکند. مشکات زمین شناختی مهمی مثل گسل، قنات، خاک روانگرا، خاک متورم شونده و خاک دستی، در طول مسیر دارد. مطالعات ژئوتکنیک این مسیر با حفر ۳۱ گمانه ۲۵ تا ۴۵ متری و ۱۴ حلقه چاهک دستی با عمق ۸ تا ۲۰ متر انجام شده است. عمق سطح آب زیرزمینی متفاوت بوده و بین ۵ تا ۳۰ متر در گمانههای حفاری شده مشاهده گردیده است. بر اساس نتایج این مطالعات، بخش میانی مسیر جدید خط ۳ دارای رسوبات آبرفتی با تراکم کم و جنس ایههای ماسهای غیرچسبنده و ای غیرچسبنده هستند که پتانسیل روانگرایی دارند.بر اساس نتایج بدست آمده بیشترین محدوده محتمل برای پدیده روانگرایی در مرکز شهر تبریز میباشد که از گمانه شماره ۸ تا ۱۴وگمانه ۲۸ تا ۲۹ را شامل میشود. پتانسیل تورم در محدوده مورد مطالعه بر اساس رابطه چان، از حد کم تا زیاد (در حد متوسط)وبر اساس طبقه بندی آشتو، تورم از حد پایین تا باا متغیر است. در مارنهایی که نزدیک سطح آب هستند، در گمانههای ۱۸، ۱۹، ۲۱ و ۲۲ و تا حدی در گمانههای۳ و ۴ این پتانسیل وجود دارد.

خط ۳ مترو تبریز، مطالعات زمین شناسی مهندسی شهری، مخاطرات زمین شناسی، روانگرایی خاک، گسل