رضا عریانی نژاد
رضا شیراوند
سروش غیبی

حیاط مرکزی به منزله دستگاهی کارامد و پاسخ ده، وظیفه خود را در حفاظت ساکنین از شرایط زیست محیطی اجتماعی و فرهنگی در مناطق مختلف ایران به خوبی انجام داده است . گونه شناسی کالبدی حیاط مرکزی در مناطق مختلف کشور به خصوص پناهای مربوط به دوره پهلوی اول مبحثی است . که این پژوهش در پی پاسخ به ان است . بدین منظور خانه های سنتی حیاط دار از شهرهای مختلف کشور به عنوان نمونه مطالعاتی انتخاب شده است . این پژوهش قصد ان دارد که با بررسی ساختار کالبدی، الگوها و گونه های متنوع حیاط مرکزی در مساکن سنتی به گونه شناسی این خانه ها بپردازد به منظور اجرای پژوهش بیش از ۶۰ نمونه از خانه های سنتی در محدوده تاریخی شهرهای مختلف ایران شناسایی و تعداد ۲۳ خانه که واحد اطلاعات و مدارک کامل بودند جهت گونه بندی برگزیده شدند. داده های پژوهش با توجه به ماهیت انها از طریق مراجعه به منابع کتابخانه ای و برداشت های میدانی گرداوری شده است . نتایج حاصل از گونه بندی موقعیت قرارگیری حیاط در بنا نشان می دهد که یک جبهه ساخت با توده ساختمانی در وجه شمالی حیاط دارای بیشترین و بناهایی با دو حیاط در دو طرف ساختمان دارای کمترین میزان فراوانی در میان نمونه های مورد مطالعه هستند. همچنین در گونه بندی طولی ۱.۱۵ ۲۵ دارای بیشترین فراوانی میباشد این در حالی است که در گونه بندی عرضی بیشینه فروانی متعلق به ۱.۱۵ ۲۰ می باشد. حیاط های با مساحت ۱۰۰ الی ۲۰۰ متر مربع دارای بیشترین میزان فراوانی در بین نمونه های مورد مطالعه هستند. در گونه بندی تناسبات بیشترین فراوانی مربوط به تناسبات ۱۱ میباشد و کمترین میزان مربوط به ۱۵ است که نشان دهنده کشیدگی حیاط ها به سمت مربع می باشد. پس از دسته بندی و مقایسه صورت گرفته خانه طوسی زاده به عنوان نماینده گونه های با بیشترین فراوانی و خانه گنجعلی زاده به عنوان نماینده گونه های با کمترین فراوانی در یافت مطالعاتی برگزیده شده است .

حیاط مرکزی پهلوی اول گونه شناسی خانه های سنتی ، تناسبات کالبدی