ارزیابی میزان حساسیت پارامترهای مدل تجربی MPSIAC بر رسوب دهی حوزه آبخیز
- سال انتشار: 1403
- محل انتشار: فصلنامه مدیریت جامع حوزه های آبخیز، دوره: 4، شماره: 1
- کد COI اختصاصی: JR_IWM-4-1_006
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 178
نویسندگان
گروه مهندسی طبیعت، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران
گروه مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
گروه مهندسی طبیعت، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب، دانشگاه شیراز، ایران
چکیده
چکیده مبسوطمقدمه: مطالعه فرسایش و رسوب یکی از پارامترهای اصلی و جزء تفکیکناپذیر مطالعات آبخیزداری یک حوزه آبخیز به شمار میرود. روشهای جلوگیری از پدیده فرسایش و رسوب، پیکره برنامهریزی مدیریت حوزه آبخیز را تشکیل میدهد. از طرفی عدم وجود آمار دقیق از مقدار فرسایش و رسوب، استفاده از مدلهای برآورد فرسایش و رسوب را اجتنابناپذیر میکند. چنین مدلهایی اغلب منطقهای بوده و در سایر مناطق میتواند بازه عدم قطعیت زیادی داشته باشد. یکی از دستاوردهای مهم مدلسازی فارغ از نوع آن، کمک به تحلیل فرایندهای طبیعی در حوزه آبخیز است. از طرفی آگاهی از فرایندهای فرسایش و رسوب در یک منطقه میتواند گام موثری در مدیریت، برنامهریزی و اولویتبندی منابع موجود باشد. به طورکلی در این تحقیق سعی شده تا با آنالیز حساسیت مدل تجربی پسیاک اصلاح شده (مدل برآورد فرسایش و رسوب) نسبت به پارامترهای به کاررفته در آن، حساسیت مدل نسبت به تغییرات پارامترهای آنها شناسایی و تاثیر آنها بر رسوبدهی مشخص شود. از طرفی با مشخص شدن پارامترهای زمینی و جوی تاثیرگذار میتوان به اولویتبندی میزان اثرگذاری آنها بر میزان رسوبدهی آبی منطقه اقدام نمود.مواد و روش ها: آنالیز حساسیت روشی است که به وسیله آن، اثر تغییر ضرایب پارامترهای موجود در مدلها را بر خروجی مدل میتوان بررسی نمود و نیز روابط بین متغیرهای مدل با یکدیگر را تعیین و پارامترهای موثر بر خروجی مدل را اولویتبندی کرد. آنالیز حساسیت را میتوان در مرحله واسنجی مورد استفاده قرار داد، به گونه ای که موجب دقت نتایج و صرفهجویی در وقت و هزینه گردد. بدین منظور با استفاده از استاندارد نمودن پارامترهای ۹ گانه مدل، میزان رسوبدهی از طریق تغییر مقادیر هر یک از پارامترها بین حد پایین و بالای آن برآورد گردید و پارامتر دیگر (یا پارامترهای دیگر) در میانگین خود ثابت و با هر تغییر، دبی رسوب محاسبه گردید.نتایج و بحث: در تحلیل نتایج، میزان شیب منحنیهای استانداردشده پارامترهای مختلف نسبت به متغیر وابسته (رسوب ویژه) در نظر گرفته میشود؛ به طوری که هر قسمت از منحنی که تغییرات شیب بیشتری داشته باشد، حاکی از آن است که مدل نسبت به تغییرات جزئی آن پارامتر در آن بازه حساستر است. نتایج حاصل از این آنالیز حساسیت حاکی از تاثیرگذاری بالای فاکتور شیب و حجم رواناب در رسوبدهی است؛ بهطوریکه تاثیر مقادیر پارامتر شیب تا حدود شیب ۱۵ درصد در خروجی مدل از دیگر پارامترها کمتر ماست، از طرفی با بالا رفتن مقدار شیب وضعیت تغییر کرده به طوری که میتوان گفت شیبهای بالا (بیش از ۱۵ درصد)، بیشترین تاثیر را در میزان رسوب تولیدی حوزه آبخیز دارند. تاثیر عامل رواناب نیز به یک باره در مقادیر دبیهای بالا شیب تندی به خود گرفته است.نتیجه گیری: پس از تفسیر و مطالعه گرافهای حاصل از تغییرات رسوب ویژه و پارامترهای استانداردشده موثر بر مقدار خروجی، پارامترهایی که گرافهایی با بیشترین مقدار شیب را نشان دادند؛ به عنوان موثرترین پارامترهای تاثیرگذار بر رسوبدهی حوزه آبخیز انتخاب شدند. به عبارت دیگر، مدل نسبت به تغییرات جزئی در میزان دبی اوج ویژه در مقادیر بالاتر از ۲۰ مترمکعب بر ثانیه در کیلومترمربع حساسیت بالایی را از خود نشان میدهد. لذا توجه به اقدامات مدیریتی در دامنهها به صورت تلفیقی (بیومکانیکی) در جهت تعدیل شیب دامنه و کاهش حجم رواناب میتواند گامی موثر در جهت کاهش رسوبدهی حوزه آبخیز به شمار آید. این اقدام با توجه به ماهیت فیزیکی هر حوزه آبخیز میتواند در دامنههای منتهی به سرشاخهها صورت پذیرد. لذا در تفسیر نتایج تحقیق حاضر میتوان نقش فاکتورهای زمینی مثل شیب و به دنبال آن رواناب را در فرسایشپذیری و تولید رسوب در حوزههای آبخیز را بسیار بااهمیت دانست. البته لازم به ذکر است که پارامترهای اقلیمی بهطور مستقیم و غیرمستقیم در میزان دبی اوج سیل تاثیرگذار بوده و نباید از اهمیت و تاثیرگذاری آنها در سیلخیزی و به دنبال آن فرسایشپذیری حوزه آبخیز غافل شد.کلیدواژه ها
آنالیز حساسیت, مدل پسیاک اصلاح شده, رسوب دهی, فرسایش آبیاطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.