عصمت کاظمی - دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
مرتضی ایروانی نجفی - استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
بی بی زینب حسینی - دانشیارگروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
علیه رضاداد - استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان

شناخت مفهوم دقیق و علمی اصطلاح «جمع قرآن» در سده نخست هجری، یکی از موضوعاتی است که با وجود گستردگی مطالعات تاریخ قرآن، همچنان نیازمند واکاوی و بررسی است. این اصطلاح در یک بازه زمانی پس از رحلت رسول اکرم(ص) برای اقدامی درباره قرآن کریم، توسط امام علی(ع) و ابوبکر و عمر به کار رفته است. بی­شک، اقدام ایشان در جمع قرآن کریم، یکسان نبوده و مساله تفاوت این دو مصحف تا قرن پنجم هجری، همچنان محل منازعات کلامی و مذهبی بین شیعه و اهل سنت بوده است. شناسائی دقیق مفهوم جمع قرآن در سده نخست هجری در متون حدیثی، راه­گشا و تعیین­کننده مسیر صحیح برای مطالعات تاریخ قرآن است. در این پژوهش تلاش می­شود با روش کاربردشناسی که روشی علمی و اطمینان آور در تعیین مدلول واژگان است، مدلول اصطلاح جمع قرآن در سده نخست هجری تبیین گردد. مولفه­های کاربردشناسی به ویژه، شخصیت عمر بن خطاب و امام علی(ع)، نشان­گر تفاوت نگرش ایشان درباره تجانس وحی با سنت نبوی یا عدم تجانس آن است. این تفاوت در نگرش، در نهایت، به تفاوت در ماهیت جمعی که از قرآن صورت گرفته، منجر شده است.

جمع قرآن, تجانس, کاربردشناسی, تجرید القرآن, حجیت سنت نبوی