امیر صمدیان آهنگر - دانشجوی دکتری تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
شهرام یوسفی فر - استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران

از دوران پیش از اسلام تا پایان سده چهارم هجری، جامعه سیاسی شرق فلات ایران به ویژه خراسان و ماوراءالنهر، متشکل از حکومت­هایی محلی بوده است. این حکومت­های محلی در اداره امور داخلی خود استقلال عمل داشتند. در سده چهارم هجری جامعه سامانی به دلیل تغییر الگوهای ارزشی و زیاد فرقه گرایی، دچار بحران­های امنیتی داخلی (تنش­ها و کشکمش میان گروه­های اجتماعی) و خارجی (حملات نیروهای ترکمن و به ویژه قراخانیان) شد. در این وضعیت با تضعیف جنبه­های داوطلبانه نظم اجتماعی، به ناچار بعد سیاسی نظم (زور) به کمک نهادهای نظامی ایجاد شده و منجر به دگرگونی ساختار قدرت و گذر از سامانیان به حکومت نظامی غزنوی شد. در این راستا نهادهای انتظامی و نظامی غزنوی بر اساس خصلت سازمانی خویش کوشیدند با حذف حکومت­های محلی و اعمال سرکوب و برقراری فضای امنیتی، کنترل مستقیم و همه جانبه­ای را بر خراسان و سرزمین­های هم جوار اعمال کنند. به عبارتی هدف از تمرکزگرایی غزنوی استفاده از همه توانمندی های موجود در جامعه برای مقابله با بحران­های امنیتی در حال افزایش بود. این مقاله با بررسی وضعیت امنیت در جامعه سامانی- غزنوی نشان می دهد که چرا بحران امنیتی ایجاد شده منجر به حذف حکومت­های محلی در منطقه گردید؟ و این امر چه پیامد­هایی را برای جامعه به­ همراه داشت. روش این تحقیق کیفی، با رویکرد مطالعه زمینه ای و توصیف غنی و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه­ای است.

امنیت, غزنویان, غلامان, نظامیان, انتظامی, تمرکزگرایی