کوروش فتحی - استادیار گروه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی دانشگاه فرهنگیان پردیس حکیم فردوسی البرز
مسعود آدینه وند - دانش آموخته دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام.

انتقال قدرت از رضاشاه به محمدرضا پهلوی که به دنبال هجوم متفقین به ایران اتفاق افتاد، خسارات زیادی به کشور زد. ارتش و رکن اصلی آن (سربازان وظیفه) هم به مانند دیگر بخش­های جامعه تحت تاثیر این رخداد قرار گرفت و نتوانست به وظیفه تاریخی خود در دفاع از خاک میهن عمل کند؛ اما نظر به اهمیت و ضرورت وجود ارتش و سربازان وظیفه به عنوان ابزاری برای اعمال اقتدار و سرکوب مخالفت­های احتمالی در حکومت­های اقتدارگرا، رجال سیاسی و نظامی در کابینه­های فروغی، قوام و سهیلی را بر آن داشت تا نهاد ارتش را احیا و قانون نظام وظیفه اصلاح و مجدد اجرا گردد. بررسی این رخداد، مسئله تحقیق حاضر است. این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی و تکیه بر اسناد، مذاکرات و قوانین مجلس و خاطرات به واکاوی وضعیت ارتش و اقدامات دولت برای احیای آن و اجرای دوباره قانون نظام وظیفه در آغاز دهه ۱۳۲۰ش می­پردازد. پرسش اصلی مقاله این است که الزامات و بسترهای احیای قانون نظام وظیفه در ابتدای سلطنت پهلوی دوم چه بود؟ یافته­ها نشان می­دهد که گرچه ارتش در برابر تحولات شهریور ۱۳۲۰ موضع انفعالی گرفت، اما نیاز حکومت به قوای نظامی دائمی و وجود ارتش به مثابه نهادی بازدارنده، ابزاری برای مقابله با خطرات احتمالی و سرکوب ناامنی­، منجر به اصلاح و اجرای قانون نظام وظیفه و سربازگیری شد و کابینه­های این دوره اقدامات زیادی در راستای احیا و ترمیم ارتش، قانون سربازی و بهبود وضعیت سربازان انجام دادند.

ارتش, سربازی, متفقین, دهه ۱۳۲۰, قانون نظام وظیفه