زهرا آرزومقدم - کارشناسی روانشناسی ، دانشگاه پیام نور مرکز قوچان ، خراسان رضوی ، چناران

در دین مبین اسلام، شاخصه های ویژه ای به عنوان نشانه های تربیت دینی مطرح شده است . برخی از این شاخصه ها، معرفتی - اعتقادی و برخی دیگر عاطفی - اخلاقی و بخشی نیز رفتاری - عملکردی است . در شریعت اسلامی نیز راهکارهایی برای تحقق تربیت اسلامی معرفی شده است که یکی از آن ها تشویق و تنبیه به جا و به هنگام است که مورد تایید عقل و عقلاء نیز قرار گرفته است . مقصود از تشویق ، در این طرح پژوهشی عبارت است از پاسخ مثبت در برابر رفتار مطلوب متربی و پاداش دادن به فردی که تن به کوشش داده و روشی است نیکو در برانگیختن متربی به سوی مراتب کمال حقیقی . این فرایند پاداش دهی از منظر قرآن ممکن است به صورت تحسین و تشکر از او، ابراز مهرورزی به او، واگذاری مسئولیت به او، وعده ی پاداش و ...جلوه گر شود. مقصود از تنبیه عبارت است از پاسخ منفی در برابر رفتار نامطلوب متربی با هدف دورنمودن وی از غفلت و هلاکت . برای این روش نیز مصادیقی از جمله تغافل ، موعظه ی حسنه ، منزوی سازی ، مواجهه با نتایج اعمال و... می توان ذکر نمود. از آثار تشویق های مناسب و به جا می توان به تقویت حس امیدواری و دلگرمی در کودکان، رشد استعدادها و ایجاد مقاومت در برابر سختی ها و...اشاره کرد. برخی آثار تنبیه های مناسب نیز عبارتند از: بیدارشدن عقل ، ایجاد مصونیت ، پیشگیری از رفتارهای نامطلوب. از آنجا که افراط و تفریط در هر امری می تواند پیامد خاص خود را داشته باشد لذا در این طرح تحقیقی به بررسی مهم ترین آفات تشویق و تنبیه نابه جا نیز پرداختیم . از آفات تشویق نابه جا می توان به رشوه گیری ، پرتوقع شدن کودک، غرور و... اشاره کرد و از جمله پیامدهای تنبیه نامناسب می توان به تحقیر شخصیت ، ایجاد روحیه ی دیکتاتوری ، ایجاد کینه و حس انتقام جویی و... اشاره داشت .

اسلام، قرآن، احادیث ، تشویق ، تنبیه ، مشاوره، روانشناسی .