ذکرالله محمدی - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه الزهرا
محسن سلطانی - دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه بین المللی اما مخمینی (ره) (نویسنده مسئول)

هجوم مغول به ایران موجبات گسترش ناامنی وتخریب زیرساخت های تمدنی را فراهم آورد که با خلاء حکومتی و اداری ناشی از سقوط خلافت همراه بود. در این عرصه تاریخی آیین تصوف توانست از سویی به مرجعی برای توده مردم جهت گریز از فشارهای اجتماعی تبدیل گردد و از سویی دیگر، در مناطق دور از دسترس، ملجا و پناهگاه نخبگان فرهنگی باشد. ویژگی هایی نظیر ساده زیستی، تسلیم و توکل، همگونی با شریعت و عدم مزاحمت برای حکومت در اقبال عمومی به آیین تصوف موثر بود. این آیین از دو منظر مشروعیت بخشی به ساختار قدرت و تسکین آلام اجتماعی مورد نظر مردم و برخی حکام قرار گرفت. علاقه حکام و بزرگان محلی به تصوف، در ساخت و پشتیبانی مالی خانقاه ها تاثیر به سزایی گذاشت. اما در کنار تاثیرات مثبت روانی، این آیین آسیب هایی را نیز در پی داشت؛ جبرگرایی در جامعه بیش از پیش رواج یافت و از سویی گسترش تصوف در بین عوام منجر به ابتذال، بی مایگی و انحطاط این آیین در قرون بعدی شد. نوشتار حاضر با روش تحقیق تاریخی، چگونگی رواج آیین تصوف در ایران را مورد بررسی قرار داده است.

تصوف, صوفیان, هجوم مغول, سقوط خلافت, خانقاه