جواد دانش - استادیار، گروه فلسفه اخلاق، پژوهشکده فلسفه وکلام اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

ماهیت، قلمرو و شرایط مسئولیت اخلاقی از مباحث پرمناقشه حوزه مطالعات اخلاقی است. به نظر می-رسد بخش قابل اعتنایی از این مناقشات برخاسته از ابهام مفاهیمی چون مسئولیت اخلاقی و اراده آزاد بوده است. حوزه های معنایی متنوع و متکثر مفهوم مسئولیت اخلاقی ما را با این پرسش مواجه می سازد که انبوه اختلافات میان سازگارگرایان و ناسازگارگرایان با عطف نظر به کدام گونه از مسئولیت اخلاقی پدید آمده اند؟ آیا با این چالش مواجه نبوده ایم که در برخی پژوهش های دوسویه، یک طرف بر سازگاری وجوب علی و مسئولیت مبتنی بر نقش و وظیفه عامل اصرار می ورزد، طرف مقابل تلاش نماید که ناسازگاری و تعارض هرگونه تعین پیشین علی را با مسئولیت در مقام پاسخگویی نشان دهد؟ گرچه تاکید اولیه فیلسوفان اخلاق در مباحث مربوط به مسئولیت اخلاقی، گاه متمرکز بر سه نوع مسئولیت ناظر به علیت، وظیفه و الزام اخلاقی بوده است، با این حال در آثار متاخر دو مفهوم مسئولیت ناظر به سزاوار سرزنش بودن و مسئولیت در مقام پاسخگویی مورد توجه قرار گرفته و به نظر می رسد که دقیق ترین مفهوم معادل مسئولیت اخلاقی انسان در برابر الزامات اخلاقی همان «پاسخگویی» است.

مسئولیت اخلاقی", قابلیت", فضیلت", پاسخگویی", ", سلطه"