فاطمه سعیدنیا - Agricultural and Horticultural Science Research Department, Khorasan Razavi Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Mashhad, Iran.
حسن نجار - Agricultural and Horticultural Science Research Department, Khorasan Razavi Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Mashhad, Iran.

خشکی از مهم ترین تنش های غیرزیستی است که رشد و تولید گیاهان زراعی را تحت تاثیر قرار می دهد. از این رو نیاز به بهبود ارقامی که از سازگاری زیاد و نیاز آبی کمی برخوردار باشند، وجود دارد. این پژوهش به منظور ارزیابی اثر سطوح آبیاری بر ارقام و لاین های امیدبخش پنبه، بهره گیری از شاخص های تحمل و حساسیت به تنش برای شناسایی و انتخاب ژنوتیپ های متحمل به خشکی و همچنین مقایسه لاین های امیدبخش (KD-۹۲-۱۱،وKD-۹۲-۱۷ و KD-۹۲-۱۹) با ارقام شاهد آریا و غوزه قرمز (که مناسب مناطق پنبه کاری در استان های خراسان و اصفهان هستند)، انجام شد. بدین منظور، آزمایشی در قالب طرح کرت های خردشده در چهار سطح آبیاری (بدون تنش یا شاهد، ۲۵، ۵۰ و ۷۵% کم آبیاری نسبت به شاهد) هر کدام با سه تکرار در سال ۱۳۹۹ در کاشمر اجرا شد. نتایج نشان داد که سطح آبیاری بر کلیه صفات مورد بررسی به جز درصد کیل و زودرسی تاثیر معنی داری داشته است. صفت وزن تک غوزه در سطوح آبیاری ۲۵، ۵۰ و ۷۵% به ترتیب به میزان ۷، ۲۴ و ۳۲% نسبت به سطح آبیاری بدون تنش کاهش یافت. صفت عملکرد کل نیز در شرایط مشابه به ترتیب به میزان ۳، ۳۴ و ۴۸% کاهش یافت. بین ژنوتیپ های مورد بررسی از نظر کلیه صفات مورد بررسی (به جز درصد کیل و زودرسی) و شاخص های تحمل و حساسیت به تنش تفاوت معنی داری وجود داشت، که بیان گر تنوع ژنتیکی زیاد در بین ژنوتیپ ها از نظر تمامی صفات مورد بررسی و شاخص های محاسبه شده است و می تواند در بهبود انتخاب در برنامه های اصلاحی موثر باشد. مقایسه میانگین صفات در چهار سطح آبیاری نشان داد که با کاهش سطوح آبیاری از ۲۵ به ۷۵%، میانگین کلیه صفات کاهش یافت و بیش ترین کاهش در سطح آبیاری ۷۵% تنش مشاهده شد. در هر یک از چهار سطح آبیاری، ارقام شاهد از نظر صفات وزن تک غوزه، عملکرد چین دوم و عملکرد کل نسبت به لاین های امیدبخش برتری داشتند. اما از نظر صفات درصد کیل، زودرسی، تعداد شاخه رویا و زایا و تعداد غوزه باز لاین های امیدبخش نسبت به ارقام شاهد برتری نشان دادند. در هر یک از سه سطح تنش، ارقام شاهد غوزه قرمز و آریا تفاوتی از نظر تحمل به تنش نشان ندادند ولی در مقایسه با لاین های امیدبخش از نظر صفات مختللف بین ۵ تا ۲۵ درصد از تحمل به تنش بیش تری برخوردار بودند.

Cotton, Irrigation level, Interspecific hybrids, Drought tolerance, Susceptibility indices., پنبه, سطح آبیاری, هیبریدهای بین گونه ای, شاخص های تحمل, حساسیت به تنش.